________________
૧૧૬
વસ્તુપાલનું વિદ્યામંડળ અને બીજા લેખે ૧૬૫૬). નં. ૧૪ માં એ જ ઇજારા સંબંધી કેટલીક વિશેષ હકીકતો છે. નં. ૨૦નું ફરમાન આજ પ્રકારનું, પણ મુકાબલે સુપ્રસિદ્ધ છે. નં. ૧૩-૧૪ વાળા ફરમાને શાહજહાંનાં છે, જ્યારે આ ફરમાન ઔરંગઝેબનું છે. એ ફરમાન દ્વારા શાન્તિદાસ ઝવેરીની સેવાઓના બદલામાં શત્રુંજય, ગિરનાર અને આબુનાં જન તીર્થોની સેપણું તેમને અલબત, જૈન સંઘના પ્રતિનિધિ તરીકે કરવામાં આવી હતી (ઈ. સ. ૧૬૬૦). આ પ્રદેશમાં કઈ માંડલિક રાજાઓ શાન્તિદાસના કાર્યમાં હરકતો ઊભી કરશે તો તેઓ રાજદંડને પાત્ર થશે એવી પણ એમાં સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી છે. ઔરંગઝેબ જેવા ચુસ્ત અને ધર્માધ મુસ્લિમ સુલતાનની કારકિર્દીમાં પણ આવું મહત્ત્વનું ફરમાન નીકળ્યું તે રાજ્યકારેબારમાં શાન્તિદાસનો જે પ્રભાવ હતો તેનું સૂચક છે.
શહેનશાહ અને સેદાગર આજ દષ્ટિએ નં. ૧૫, ૧૬, ૧૭, ૧૮ વાળાં ફરમાન ખાસ નેધ માગી લે છે. શાહજાદો મુરાદાબક્ષ ગુજરાતને સૂબો હતો. શાહજહાની ગંભીર માંદગીના સમાચાર મળતાં જ અમદાવાદ મુકામે તેણે પોતાને પાદશાહ તરીકે જાહેર કર્યો, પરંતુ ધારેલાં કામો પાર પાડવા માટે તેને નાણુની સખ્ત જરૂર હતી. આ માટે તેણે શાન્તિદાસના પુત્ર માણેકચંદ પાસેથી સાડાપાંચ લાખ રૂપિયા લીધા (નં. ૧૫; ૨૨ જુન, ઈ. સ. ૧૬૫૮). નં. ૧૬ નું ફરમાન દર્શાવે છે કે આ રકમ ભરપાઈ કરવા માટે પૂરતી જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી, પરંતુ આ લખાણો થયા પછી થોડા જ દિવસમાં મુરાદ તેના કાવાબાજ ભાઈ ઔરંગઝેબના હાથે કેદ પકડાયો, અને તેનાં ઉપર્યુક્ત ફરમાનોની કડીની પણ કિંમત રહી નહીં. પરંતુ શાન્તિદાસ હિંમત હાર્યો નહીં, અને ઔરંગઝેબને પણ શાન્તિદાસ જેવા એ કાળના સૌથી મોટા શરાફ અને જન જેવી સમૃદ્ધિશાળી ઠેમના સર્વમાન્ય આગેવાનની સહાય અને સહાનુભૂતિની અગત્ય, પોતાની કારકિર્દીના આરંભનાં વર્ષોની અનિશ્ચિત અવસ્થામાં સમજાઈ હશેપરિણામે પિતાના દુશ્મન મુરાદને આવી ગંજાવર આર્થિક
