________________
મિ નિર્વાણ ભાગ ૭
રૂપે રજૂ કરી શકાય છે. કથાનુયોગ દ્વારા દ્રવ્યાનુયોગને પણ જેટલો ખીલવવો હોય તેટલો ખીલવી શકાય છે. સબુદ્ધિસંપન્ન વક્તા શ્રોતાઓની ગ્રહણ કરવાની શક્તિ આદિને જોઈને, કથાના પ્રસંગમાં પણ ઝીણવટભર્યું તત્ત્વવર્ણન કરી શકે છે.
કથા વાંચનાર અને સાંભળનાર બંને યોગ્ય જોઈએ સભાઃ વ્યાખ્યાન આપનાર ઉપર એનો ઘણો આધાર રહો.
દરેક વસ્તુ માટે લાયકાત, એ અનિવાર્ય વસ્તુ છે. વક્તામાં યે લાયકાત જોઈએ અને શ્રોતામાં ય લાયકાત જોઈએ. ઉત્તમમાં ઉત્તમ વસ્તુ પણ નાલાયકને માટે નિરર્થક અગર તો નુકશાનકારક પણ નિવડે. ઉત્તમ કોટિની લાયકાતના યોગે આત્મા ખરાબ સાધન દ્વારા પણ ઉત્તમ પરિણામને નિપજાવી શકે છે અને કારમી અયોગ્યતા હોય, તો ઉત્તમ સાધન દ્વારા પણ આત્મા અધમ પરિણામને નિપજાવનારો બને. માત્ર વ્યાખ્યાન દેનાર જ લાયક જોઈએ એમ નહિ. વ્યાખ્યાન સાંભળનાર પણ લાયક જોઈએ. સાંભળનાર અયોગ્ય હોય, તો લાયક પણ વ્યાખ્યાનકાર કરે શું ? એ કહે કાંઈ અને પેલો પકડે કાંઈ ! વક્તા અને શ્રોતા બન્ને લાયક હોય, તો બેયનું ય કામ થઈ જાય. સારા શ્રોતાઓ તો વક્તાની શક્તિને પણ ખીલવનારા હોય છે. એવા પણ શ્રોતાઓ હોય છે, કે જેઓને ઉપદેશ આપતાં વક્તાનો ઉલ્લાસ વધતો જ જાય અને એથી નવી નવી લાગતી વસ્તુઓ નીકળે જાય. એવી જ રીતે વક્તાની શક્તિને બુઠ્ઠી બનાવી દેનારા શ્રોતાઓ પણ હોય છે. એ વાત સાચી છે કે, શ્રોતાઓની જેમ વક્તાઓમાં યોગ્ય અને અયોગ્ય હોઈ શકે છે. કેટલાક વક્તાઓ પણ એવા હોય છે, કે જેઓ મિથ્યાત્વાદિને કારણે તેમને ઉપાદેય અને ઉપાદેયને હેય આદિ રૂપે પણ વર્ણવનારા બની જાય છે. શ્રી જિનપ્રવચનની કુશળતાને અને બીજી પણ જરૂરી લાયકાતને નહિ પામેલા વક્તાઓ, શ્રોતાઓના હિતને હણનારા બને, તે સ્વાભાવિક જ
