________________
શિયાળ અયોધ્યા.........ભાગ-૨
૨૭૮
કઠોર વચનો કહેનારમાં અને માર મારતારમાં
પણ દયા કે પ્રેમ હોઈ શકે છે એ ચોક્કસ છે કે જે કોઈ મનના નબળા છે, અર્થાત્ જેમનું મન વિવેકવંત બન્યું નથી, વાસ્તવિક કોટિના ક્ષમાગુણથી જેમનું અંતર વાસિત બન્યું નથી અને કષાયો ઉપર જે કાબુ વગરના છે, તેમને સાચા ક્ષમાશીલ ન કહેવાય, પરંતુ નબળા શરીરવાળાઓમાં કોઈ સાચો ક્ષમાશીલ જ ન હોય, એમ માનવું તે ખોટું છે. ગમે તેવા કારણે
પણ સામાને કઠોર વચનો ન કહેવાં અગર તો કોને માર નહિ મારવો, = એનું નામ જ ક્ષમા છે એ માન્યતા ભૂલભરેલી છે. કઠોર વચનો કહેનાર
અને માર મારનાર પણ ક્ષમાશીલ હોઈ શકે છે, તેમજ કઠોર વચનો નહિ બોલવાનો દંભ સેવનાર અને કોઈને ન મારવાનો દેખાવ કરનારેય અક્ષમાશીલ હોઈ શકે છે. દયાથી અને પ્રેમથી પણ અવસરે કઠોર વચનો કહેવાં પડે છે અને માર મારવો પડે છે, એ વાત શું માબાપ બનેલા સંસારીઓને સમજાવવી પડે તેમ છે ? કેવળ દેખાવ નથી જોવાનો, પણ સાથે હૈયું ય જોવાનું છે. વ્યાપારીની ક્ષમા અને પારધીની શાન્તિ શું વખાણવા લાયક છે? નહિ જ, કારણકે એમાં છેતરી લેવાની અને હિંસા કરવાની ભાવના સમાએલી છે. સાચી ક્ષમા તો તે જ છે કે જે દયામય હોય. સાચી ક્ષમા સ્વ કે પર કોઈનું ભૂંડું કરનારી ન હોય. મુક્તિના ઇરાદાથી ક્રોધનો નિગ્રહ, એને જ જ્ઞાનીઓ સાચી ક્ષમા ફરમાવે છે. આત્મામાં ક્ષમાગુણ સ્વાભાવિકરૂપ બની જાય, તે ઉંચી કોટિની ક્ષમાશીલતા છે. ઉંચામાં ઉંચી કોટિની ક્ષમાશીલતા પણ નબળા શરીરવાળામાં આવી શકે છે, અને એથી એ વાત તન્ન સ્પષ્ટ છે કે સાચો ક્ષમાગુણ વીરમાં હોય કે નબળામાં હોય, પણ તે ભૂષણરૂપ જ છે. ગરીબનો પણ સાચો ત્યાગ ભૂષણરૂપ જ છે તેમજ
પ્રશંસાપાત્ર જ છે આમ છતાં પણ સબળામાં ક્ષમાગુણ હોય તો દુનિયાના જીવોને | એની ઝટ પ્રતીતિ થાય છે તેમજ પોતાનામાં તાકાત છતાં સામાની
જી
