________________
અહીં મારો-મરોની ભાવનામાં આયુષ્યનો બંધ પડે અને મરે તો દુર્ગતિ થાય કે બીજું કાંઈ ? પણ ચરમશરીરી આત્માઓ આવા પણ ભીષણ યુદ્ધમાં એક યા બીજું નિમિત્ત પામીને બચી જાય ! મરે નહિ. એ પરાક્રમીઓના પરાક્રમને તથા ત્યાંથી ખસ્યા પછી થયેલા એમના જીવનપલટાને પણ વર્ણવ્યા વગર ગ્રન્થકાર ન રહે, યુદ્ધનું વર્ણન વાંચતા કે સાંભળતાં જો ગ્રન્થનિર્માણનો વાસ્તવિક હેતુ ખ્યાલમાં રહે, તો પરમોપકારી પરમર્ષિઓએ રચેલા ગ્રન્થોમાં એવાં પણ વર્ણન આત્માને આંતરશત્રુઓથી બચવાની પ્રેરણા કરે અને એવા ભયંકર પાપમાં ખરડાતાં અટકવાની ભાવના થયા વિના રહે નહિ.
શ્રી રામચંદ્રજીની અને શ્રી રાવણની સેના વચ્ચે ભયંકર યુદ્ધ ચાલી રહ્યું છે. ત્યાં કેવળ રૌદ્રરસની પ્રધાનતા છે. લાંબો કાળ યુદ્ધ ચાલ્યા પછીથી, ચિર સમય સુધી પ્રવર્તિ રહેલા એ યુદ્ધમાં મહાપરાક્રમી એવા વાનરોએ રાક્ષસોના સૈન્યને વનની જેમ ભાંગી નાંખ્યું. શ્રી રામચંદ્રજીની મહાબળવાન વાનરસેનાએ જ્યારે રાક્ષસસેનામાં ભંગાણ પાડ્યું ત્યારે સદા શ્રી રાવણના જયના જામીન એવા હસ્ત અને પ્રહસ્ત નામના સુભટો વાનરોની સાથે યુદ્ધ કરવાને માટે ઉઘત થયા. યુદ્ધરૂપ યજ્ઞને માટે દીક્ષિત થએલા એવા તે બેની સામે આ બાજુથી મહાકપિ નલ અને નીલ ઉપસ્થિત થયા. પ્રથમ સંમુખ થયેલા મહાભુજ એવા હસ્ત અને નલ રથમાં આરુઢ થયા થા, વક્રાવક્ર ગ્રહની જેમ મળ્યા. પણછના નાદથી યુદ્ધનું નિમંત્રણ કરવાને પરસ્પર તત્પર બન્યા હોય તેમ, તે બંનેએ ધનુષ્યને પણછ ઉપર ચડાવીને તેનું આસ્ફાલન કર્યું. પછી તે બંનેએ બાણોને પરસ્પર એવી રીતે વર્ષાવ્યાં કે જેથી તેમના રથો બાણરૂપ શૂલથી ભરપૂર થઈ શાહૂડી જેવા દેખાવા લાગ્યા. ક્ષણવાર નલની હાર-જીત થતી, તો ક્ષણવાર હસ્તની હાર-જીત થતી, એમ ક્ષણે ક્ષણે બંનેની હાર-જીત થતી હોવાથી તેમના બળના અંતરને નિપુણો પણ જાણી શક્તા નહિ. આથી બળવાન નલ, સભ્ય થઈને જોનારા વીરોની આગળ લજ્જા પામ્યો, અને એથી અવ્યાકુળ એવા નલે ક્રોધમાં આવી જઈને ક્ષુરપ્રથી હસ્તના મસ્તકને છેદી નાખ્યું.
બિભીષણ એક સાચો સ્નેહી...૨
૩૧