________________
૨૦)
લક્ષ્મણજી એવા વિચક્ષણ હતા કે તેની કપટળાને જાણી ગયા. જરૂર આ કોઈ માયાવિની છે. નટની જેમ વેષ ધારિણી છે, અને ફૂટ નાટક કરીને આપણને અહીં છેતરવાને માટે આવી છે. આ પ્રમાણે લાંબો વખત વિચારતાં, પ્રફુલ્લ નેત્રોવાળા શ્રી રામચંદ્રજી અને શ્રી લક્ષ્મણજી એકબીજાના મુખને પરસ્પર જોઈ રહ્યાં. અર્થાત્ તે બંને બંધુઓનું મુખ અને આંખો એવી સ્મિતમય બની ગઈ કે જેથી સ્પષ્ટ રીતે જાણી શકાય કે તેઓ બંનેય ચંદ્રણખાની કપટકળાને પામી ગયા છે.
આ પછ હાસ્યપૂર્વક શ્રી રામચંદ્રજીએ ચન્દ્રરખાને એમ કહ્યું કે, સટકાર્યોમાર્ય મન નહમ્ ? અર્થાત્ હું તો સ્ત્રીથી સહિત છું. માટે સ્ત્રી રહિત એવા લક્ષ્મણની પાસે તું જા ને તેને ભજ!'
જો ચ%ણખાને અત્યારે થોડી પણ વિવેકબુદ્ધિ હોત, તો તે જરૂર સમજી જાત કે મારી કપટકળાને આ બંને ભાઈઓ સમજી ગયા છે અને શ્રી રામચંદ્રજીએ પરોક્ષ રીતે પણ એ જ વસ્તુનું આ ઉત્તરમાં સૂચન કર્યું છે. પરંતુ વિષયાધીન આત્માઓને એવું વિચારવાની
શક્તિ જ તે સમયે ગુમ થઈ જાય છે. વિષયની વિવશતાના યોગે જેમ 3 તેઓ કર્તવ્યાકર્તવ્યનું ભાન ભૂલે છે. તેમ તે વખતે તેમને પોતાના
સત્કાર-તિરસ્કારનું પણ ભાન રહેતું નથી. ભલભલા ઘમંડી અને સત્કાર મળ્યા વિના ડગલું પણ નહિ ભરનારા આત્માઓ, જ્યારે તીવ્રપણે વિષયને આધીન બની જાય છે ત્યારે બીજાઓની પાસેથી સલામ ભરાવનારા પોતે સલામ ભરે છે અને બીજાનો તિરસ્કાર કરનારા તે તુચ્છ પણ આત્માઓ તિરસ્કાર વેઠે છે. તે વખતે આત્માને પોતાના કુળનો, પોતાની જાતનો કે પોતાના દરજ્જાનો કશો ખ્યાલ રહેતો નથી. પણ દષ્ટિ જ માત્ર વિષય તરફ રહે છે.
ચજણખા પણ શ્રી રામચંદ્રજીના આવા ઉત્તરનો મર્મ સમજી શકતી નથી. અને તેથી શ્રી રામચંદ્રજીના કહેવા મુજબ તે શ્રી લક્ષ્મણજીની પાસે આવીને પરણવાની પ્રાર્થના કરે છે. ચન્દ્રણખાની
એ પ્રાર્થનાના ઉત્તરમાં શ્રી લક્ષ્મણજી કહે છે કે, ‘તું પહેલાં મારા પૂજ્ય વડીલ બંધુની પાસે ગઈ, એથી તું પણ મારે માટે પૂજ્ય જ થઈ, એટલે બીજી વાતોથી સર્યું !”
ત૮-અ હરણ......ભ૮૮-૩