________________
૧૯૮ ચન્દ્રસખા શ્રી રામચંદ્રજીને કહે છે, જ્યારે પેલા બે મરી ગયા અને હું
એકલી રહી ગઈ એટલે હવે મારે જવું ક્યાં? એવા વિચારમાં એકલી અહીં-તહીં ભમતી હું પુણ્યના યોગે જંગલમાં છાયાવાળા વૃક્ષની જેમ આપને પામી છું. તો હે સ્વામિન્ ! ઉત્તમ કુળમાં ઉત્પન્ન થએલી એવી હું એક કુમારિકા છું. માટે મને આપ પરણો ! ખરેખર અર્થીઓની પ્રાર્થના મહાપુરુષોની પાસે કદી નિષ્ફળ નીવડતી નથી.'
પોતાના અંતરની સાથે વિચાર કરવો જોઈએ કહો, આ વાતમાં કશી કમીના છે? કેટલો તે કેવો પ્રપંચ ? દુષ્ટ ઇચ્છાની સિદ્ધિને માટે કેટલી લાલસા ? શોક ક્યાં ઉડી ગયો ? જ આમાં કોઈ સ્થળે શોક્ત ચિહ્ન સરખું પણ દેખાય છે ? નહિ ! છે કારણ? વિષયાધીન દશા. આ ઓછું ધૃણાસ્પદ છે? નહિ જ ! પણ
એટલું જ વિચારીને અટકી ન જતાં, જ્યારે જ્યારે કોઈપણ પ્રસંગ આવે ત્યારે ત્યારે સારા પ્રસંગમાં સામાને મહાપુરુષ અને ખરાબ પ્રસંગમાં સામાને દુષ્ટાત્મા કહીને અટકી જવાથી લાભ થવાનો નથી. લાભ તો એવા એવા મહાપુરુષ બનવા માટેના પ્રયત્નો થાય અને દુષ્ટતા આપણામાં હોય તે તજી દેવાય તો થાય. આજે તો ભયંકર દશા છે. કોઈ માત્માનું ઉદાહરણ અપાય તો કહેશે કે “એ તો મહાપુરુષ !” અને કોઈ અધમનું ઉઘહરણ અપાય તો કહેશે ‘આ માનીશ !' પણ પોતાના આત્માને કોઈ એમ પૂછે છે ખરું કે આપણે કોણ? આપણી ગણત્રી શામાં?” આ ઉદહરણમાંથી સમજવાનું શું?
જ્યાં સુધી આવી રીતે આત્માની સાથે ઉદાહરણો ઘટાવતાં ન શિખાય. ઉત્તમ પુરુષોની ઉત્તમતાનું અનુકરણ અને અધમ પુરુષો જેવી અધમતાનો ત્યાગ કરવા તરફ લક્ષ્ય ન અપાય ત્યાં સુધી ઉદાહરણ કહેવાય તો પણ ફળે શી રીતે ? ચન્દ્રરખા બહુ ખરાબ, એમ કહેશે ! કબૂલ, પણ તમે કેવા? તમે વિષયાધીનતાના યોગે શું કરો છો અને શું નથી કરતા એનો વિચાર કર્યો ? જે નથી કરતા તે પાપથી ડરીને કે નથી કરી શકતા માટે ? કરી શકો તેવી સામગ્રી હોય તો એથી ય વધારે પાપ કરવાને માટે તમે તૈયાર છો ખરા કે નહિ?
ત૮-અયહરણ......ભગ-૩
...
