________________
૧૮૯. યાતના. નરકમાં ભોગવવી પડતી ઘોર શિક્ષા. ૧૮૨-૨૦. વિષ્ણુની પેઠે...ઈત્યાદિ. જેને જેને ચારિત્ર લેવાનું મન થતું એ સર્વને, પોતાના પુત્ર પુત્રીઓને સુદ્ધાં, શ્રીકૃષ્ણે પાસે રહીને દીક્ષા અપાવી હતી.
૧૮૨–૨૭. ભાગ્ય અને બળ...ઇત્યાદિ. ભાગ્ય અને બળ બંનેને પોતાના એકત્ર રાખતો એવો (એ લોહખુર). કહેવાનો ભાવાર્થ એવો છે કે એ બળવાન હતો તેમ ભાગ્યાશાળી પણ હતો.
૧૮૩-૧૪. ચંદ્રમા કરતાં. અહિં “ચંદ્રમાના પુત્ર-રૌહિણેય અર્થાત્ બુધના ગ્રહ કરતાં” એમ જોઈએ.
૧૮૩-૧૪. અમિત્રમંડળની દૃષ્ટિએ...ઈત્યાદિ. બુધનો ગ્રહ જ્યાં જ્યાં સંચાર કરે છે ત્યાં ત્યાં એ અમિત્રમંડળનું લક્ષ્ય બને છે; અને આ ચોર જ્યાં જ્યાં સંચાર કરે છે ત્યાં ત્યાં અમિત્રમંડળનું લક્ષ્ય બનતો નથી. માટે ચોર એ ગ્રહ કરતાં અધિક, ગ્રહપક્ષે અમિત્રમંડળ=
સૂર્યમંડળ નહિં. અર્થાત્ એ સૂર્યમંડળની દૃષ્ટિએ પડતો નથી, સૂર્યમંડળથી બહુ દૂર છે. ચોરપક્ષે અમિત્રમંડળ=શત્રુમંડળ એનું લક્ષ્ય એ ચોર બનતો નહિં-શત્રુઓથી પકડાતો નહિં. ‘મિત્ર' શબ્દના (૧) દોસ્તદાર, અને (૨) સૂર્ય-એ બે અર્થ પર અહિં કવિએ અલંકાર રચ્યો છે.
૧૮૪–૮. તુંડને તેમજ મુંડને મુંડનારૂં. તુંડ=મુખ, મુંડ=માથું. એ વીર મુંડને તો મુંડે છે-પણ સાથે તુંડને-મોઢાને પણ મુંડે છે (મોઢાને મુંડાય નહિ છતાં એમ કરે છે). આંખો મીંચીને બધાને મુંડે છે-દીક્ષા આપે છે.
૧૮૬-૨. ઉત્તર કાળને વિષે. ભવિષ્યમાં જે વેદનાનું ફળ...ઈત્યાદિ. માટે સરખાવો અંગ્રેજી કહેવત All's well that ends
well.
૧૮૬-૧૪. કાન બંધ કરી દીધા તે જાણે...ઈત્યાદિ. સરખાવો:"And so locks her in embracing, as if she would pin her to her heart that she might no more be in danger of losing." (Shakespeare's Winter's Tale Act. V.2) ૧૮૭–૪. શ્રેણિકનું કહેવું એમ છે કે પિત્રાઈ, ભાણેજ કે જમાઈને
અભયકુમાર મંત્રીશ્વરનું જીવનચરિત્ર (ભાગ-૧)
૨૯૪
