________________
શતકનામા પંચમકર્મગ્રંથ
તે સજાતીય સંખ્યાતી વર્ગણા, અસંખ્યાત પ્રદેશના સ્કંધરૂપ અસંખ્યા પ્રકારની વર્ગણા અને અનંત પ્રદેશી કંધરૂપ અનંત વર્ગણા અને અનંતાનંત પ્રદેશ સ્કંધરૂપ અનંતાનંત વર્ગણા હોય છે. આમ સજાતીય પુદગલોનો સમુહ તેને વર્ગણા કહેવાય છે. વર્ગણા જઘન્યથી એક આકાશ પ્રદેશમાં રહી શકે છે. દ્વિપ્રદેશી સંઘની જઘન્ય અવગાહના ૧ આકાશપ્રદેશ છે. અને ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના ૨ આકાશ પ્રદેશ છે. એમ સંખ્યાત પ્રદેશવાળી વર્ગણા જઘન્યથી એક પ્રદેશમાં અને ઉત્કૃષ્ટ થી પોતાની સંખ્યા જેટલા સંખ્યાત પ્રદેશાવગાહી હોય. અસંખ્ય અને અનંત પ્રદેશવાળી વર્ગણા જઘન્યથી એક અને ઉત્કૃષ્ટથી અસંખ્ય પ્રદેશમાં
અવગાહીને હોય.
પ્રશ્ન : એક ૫૨માણુ અને વર્ગણા શબ્દ કેમ બને ?
ઉત્તર : જગતમાં જેટલા એક-એક પરમાણુ હોય તેનો સમુહ તેનુ નામ પરમાણુ વર્ગણા કહેવાય છે. પરંતુ ૫૨માણુ વર્ગણાની અવગાહના અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ છે. તેથી અવગાહનામાં દોષ આવે કારણકે આ પરમાણુ આખા જગતમાં વ્યાપી છે. જેથી દોષ આવે છે. તેથી બીજી રીતે વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે.
(૨) ૫૨માણુમાં પણ વર્ણ ગંધ રસ અને સ્પર્શના ગુણનો સમુહ હોય એ અપેક્ષાએ પરમાણુને પણ વર્ગણા કહેવાય.
(૩) આ પરમાણુમાં ભવિષ્યમાં અનેક વર્ગણાપણું ઉત્પન્ન થવાનુ હોવાથી પણ વર્ગણા કહેવાય છે.
અનંત પ્રદેશની બનેલી વર્ગણાની જઘન્ય અવગાહના એક પ્રદેશ અને ઉત્કૃષ્ટથી અસંખ્ય પ્રદેશાવગાહી છે. લોકના પ્રદેશોજ અસંખ્યાતા છે માટે તત્વાર્થમાં કહ્યું છે કે પળ પ્રવેશાવિજી માન્ય: પુત્પાતાનામ્ |
આ સર્વ વર્ગણાઓ સ્થૂલ છે માટે જીવને અગ્રહણ યોગ્ય હોય છે. ૧ પરમાણુથી માંડીને અભવ્યથી અનંતગુણ ન થાય ત્યાં સુધી પરમાણુના બનેલા સ્કંધ તે ઔદારિક અગ્રહણ યોગ્ય વર્ગણા કહેવાય છે. ૫૨માણુથી માંડીને દરેક
133
