SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 89
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ धनपाल का पाण्डित्य पंचाग्नि तप का उल्लेख है । अन्य पारिभाषिक शब्दों का उल्लेख किया गया है । आयुर्वेद तिलकमंजरी में आयुर्वेद का उल्लेख किया गया है । आयुर्वेद में पारंगत वैद्य हरिवाहन की देखभाल करते थे । इसके अतिरिक्त सन्निपात नामक व्याधि । मेघवाहन ऐश्वर्य रूपी सन्निपात से व्यामोरोगों में प्रमुख कहा गया है । सन्निपात का उल्लेख अनेक बार किया गया हित नहीं था । सन्निपात ज्वर को ज्वर में मृत्यु की प्राप्ति का उल्लेख किया गया है । 7 महापातक' तथा दिव्य आदि धर्मशास्त्र सम्बन्धी गलग्रह नामक रोग का संकेत मिलता है । चरक के अनुसार जिस मनुष्य का कफ स्थिर होकर गले के अन्दर ठहरा हुआ शोथ उत्पन्न करता है, उसे गलग्रह हो जाता है । 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 79 बहुगुल्म नामक उदर रोग उपवर्णित किया गया है | 10 गुल्म हृदय तथा नाभि के बीच में संचरणशील अथवा अचल तथा बढ़ने घटने वाली गोलाकार ग्रंथि को कहते हैं । II आयुर्वेद में गुल्म के पांच भेद बताये गये हैं- ( 1 ) वातज (2) पित्तज (3) कफज (4) त्रिदोषज तथा रक्तज 112 यहां वातज गुल्म की ओर संकेत है। 8. 9. राजयक्ष्मा जिसे आजकल टी. बी. कहते हैं, का उल्लेख आया है | T 8 वही, पृ. 257 पंचतपः साधनविधान संलग्नैः वही, पृ. 12,253 वही, पृ. 15 सर्वायुर्वेदपारगैभिषम्भि....... अजड़ीकृतः परमैश्वर्यसन्निपातेन, सन्निपातज्वरपुर: सरारोगा : .... दत्तदीर्घनिद्रा महासन्निपाताः, तिमीनां गलग्रह, ................. 10. यस्य श्लेष्मा प्रकुपितस्तिष्ठत्यन्तर्गले स्थिरः । आसु संजनयेच्छोथं जायतेऽस्य गलग्रहः ।। 11. वात रोगोपहत्तमिव बहुगुल्मसंकुलोदरम्, 12. भावप्रकाश, भाग 2, श्लोक 5 13. वही, श्लोक 1 14. सकल विपक्ष राजराज्यक्ष्मा'''''' वही, पृ. 236 -वही, पृ. 78 वही, पृ. 14 - वही, पृ. 376 वही, पृ. 89 तिलकमंजरी, पृ. 15 - चरकसंहिता, 18/22 - तिलकमंजरी, पृ 212 - तिलकमंजरी, पृ. 163
SR No.022662
Book TitleTilakmanjari Ek Sanskritik Adhyayan
Original Sutra AuthorN/A
AuthorPushpa Gupta
PublisherPublication Scheme
Publication Year1988
Total Pages266
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size17 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy