________________
जन्मनीह न यत् सिद्ध्येत्, तदमुत्र प्रयत्नतः । सिद्ध्यतीति हदि ज्ञात्वा, धीर आशां न मुञ्चति ॥ ४५ ॥ મનુષ્ય પ્રયત્નો તો કરે જ છે તેની આશાની સિદ્ધિ માટે. કદાચ આ જન્મમાં તેને સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થતી નથી. પણ તેથી શું?
જે આશા આ જન્મમાં સિદ્ધ નથી થઈ, તે પરજન્મમાં ભવાંતરે - અન્ય ભવમાં પ્રયત્ન કરવાથી જરૂર સિદ્ધ થાય છે.
આશા ન ફળે કે પ્રયત્ન કરવા છતાં સિદ્ધિ પ્રાપ્ત ન થાય, તેથી પ્રયત્ન છોડી ન દેવાય. જન્મોજન્મના સંસ્કારો અને પ્રયત્નો પછી જ પ્રભુ પ્રાપ્તિની આશા ફળે છે.
ધીર પુરુષો કદી નિરાશ થતા નથી. હતાશ બનતા નથી. આશાને છોડતા નથી. સાધના અવિરત ચાલુ જ રહે છે.
આ ભવમાં આશા ન ફળી તો કંઈ નહિ, બીજા ભવમાં પ્રયત્ન પૂર્વક સાધના કરવાથી ને માર્ગમાં આગળ વધવાથી આશા જરૂર સિદ્ધ થાય છે, પ્રયત્નો જરૂરી છે. તેમાં
પ્રયત્નો છોડાય નહિ. આશા પણ છોડાય નહિ.
ધીરપુરુષો જાણે છે કે, આ જન્મમાં જે સિદ્ધ થતું નથી, તે અન્ય જન્મમાં પ્રયત્ન કરવાથી જરૂર સિદ્ધ થાય છે. તેઓ પોતાના હૃદયમાં આ વાતને સારી રીતે ધારણ કરે છે ને તેથી જ તેઓ કદી પણ નિરાશ થતા નથી. આશાના તંતુને છોડતા નથી ને ભવાંતરે સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરે જ છે !
अनन्तानि हि दुःखानि, ये सहन्ति विवेकतः। अनन्तसुखधामानस्ते भवन्ति स्वभावतः॥४६ ॥
અનંત સુખને પામવાનું જીવાત્માનું સપનું હોય છે પણ અનંત સુખને પમાય શી રીતે?
આમ તો સુખ જ માનવીનું સ્વપ્ન છે. મનુષ્ય અનંતાનંત સુખને ઈચ્છે છે.
માણસ માત્રનો ઉદ્યમ સુખને પામવાનો છે. સુખની અનંત પ્રાપ્તિ એને થાય, એવી એની ઝંખના હોય છે.
૪૭
