________________
જ્ઞાન પ્રાપ્તિમાં આળસ ન હોય. જ્ઞાન પ્રાપ્તિમાં મૂઢતા ન હોય.
અપ્રમાદીપણે જ્ઞાન મેળવવા હંમેશાં પ્રયત્નશીલ રહેવું જોઈએ. મૂઢતાનું સેવન કરનાર, પ્રમાદનું સેવન કરનાર અને આલસ્યને આવકારનાર મૂઢ છે ને તે જ્ઞાન પ્રાપ્તિ કરી શકતો નથી. એટલે કે તે મૂઢતાને સેવે છે.
प्रवृत्तावधिकारोऽस्ति, नृणां प्रकृतियोगिनाम् । यद् भाव्यं तद् भवत्येव, निश्चयज्ञानधारिणाम् ॥ १८ ॥ આ જગતમાં બે પ્રકારના માણસો છે. પ્રવૃત્તિ કરનારા પ્રવૃત્તિ ન કરનારા.
પ્રવૃત્તિ તો માનવીનો અધિકાર છે. દરેક માણસે સત પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ.
પ્રકૃતિયોગી મનુષ્યોને પ્રવૃત્તિમાં જ રસ હોય છે. તેઓ સતત પ્રવૃત્તિમાં રચ્યાપચ્યા રહે છે. પ્રવૃત્તિ વિના એમને ચેન પડતું નથી.
પ્રવૃત્તિ વિના તેઓ રહી શકતા નથી. કારણ કે તેઓ પ્રકૃતિયોગી
પ્રકૃતિ માણસને હંમેશાં પ્રવૃત્તિ કરવાનું કહે છે. પ્રવૃત્તિ માટેની પ્રેરણા આપે છે.
ભવિષ્યના હાથમાં તેઓ કશું જ છોડતા નથી.
નસીબ પર કશું જ તેઓ ન્યોછાવર કરતા નથી. નસીબની વાત માણસને અકર્મણ્ય બનાવી દે છે. તેને પ્રવૃત્તિશૂન્ય બનાવી દે છે. આ પરંતુ જેઓ નિશ્ચયજ્ઞાનીઓ છે, તેઓ “જે થવાનું હોય, તે જ થાય છે.” એવું વિચારીને પ્રવૃત્તિ કરતા નથી. તેઓ નિયતિમાં માને છે. તેઓ સ્વીકારે છે કે આપણા હાથમાં કશું જ નથી.
નિયતિ આગળ માનવ માત્ર લાચાર છે. માણસ તો નિયતિના હાથની કઠપૂતળી માત્ર છે. તે કશું જ કરી શકતો નથી. નિયતિ દોરી ખેંચે, તેમ તેણે કર્મ કરવાનું હોય છે.
નિયતિ જ સૂત્રધાર છે. માણસ તેનું રમકડુ છે. તે જેમ રમાડે છે, તેમ માણસ રમે છે, બાકી માણસ સ્વયં કશું જ કરી શકતો નથી.
ભવિષ્યમાં જે બનવાનું છે, તે સુનિશ્ચિત છે. તેમાં લગારે ફેરફાર થઈ શકતો નથી. બધું જ અગાઉથી લખાયેલું છે. ભાગ્યની લિપિને માણસ ફેરવી શકતો નથી. જે થવાનું હોય છે, તે જ થાય છે. ને જો એમ જ હોય તો પ્રવૃત્તિ કરવાનો શો અર્થ?
આવું વિચારીને તેઓ પ્રવૃત્તિ કરતા જ નથી!
૧૮
