________________
( ૧૧ ).
શ્રી ભગવતી સૂત્ર.
ગૌતમ સ્વામી પ્રશ્ન કરે છે, હે ભગવન, તેવા શ્રમણ નિથ મુનિઓ તે કક્ષાહનીય કર્મને શા કારણથી વદે છે?
ભગવાન કહે છે. હે ગતમ, તેઓ તે તે કારણેને લઈને વેદે છે, જેવાં કે જ્ઞાનાંતરથી એટલે એવી જાતના જ્ઞાનને લઈને દર્શનાંતરથી એટલે સામાન્ય બને લઈને, એવા કોઈ ચારિને લઈને, એવા કોઈ લિંગને લઈને, એવા કઈ પ્રવચનેને લઈને, એવા કેઈ પ્રવચનના જ્ઞાતાઓને લઈને, એવા કપીઓને લઈને, એવા માર્ગોને લઈને, એવા મતાંતરોને લઈને એવી ભંગીઓને લઈને, એવા નયેને લઈને, એવા નિયમને લઈને અને એવા પ્રમાણેને લઈને શંકાવાળા થયેલા, કાંક્ષા-વાંછાવાળા થયેલા, ધર્મના ફળમાં સંદેહવાળા થયેલા, જિન શાસન તરફ ભેદ બુદ્ધિ પામેલા, અને મતિને વિપસ પામેલા એવા તે શ્રમણ-નિગ્રંથ મુનિઓ કાંક્ષામેહનીય કર્મને વદે છે.
જ્ઞાનાંતર વગેરે કારણેના વિશેષાર્થ. જ્ઞાનાંતર એટલે એકથી બીજા જ્ઞાન એટલે કેઈ જાતના જ્ઞાને, તેને લઈને શંકાવાળા થયેલા, એ સબંધ સર્વત્ર લે.
અહીં શંકા થાય કે, પરમાણુ વગેરે સર્વ રૂપી દ્રવ્યના અવસાન વિષયનાં ગ્રાહકપણાને લઈને અવધિજ્ઞાને અસંખ્ય રૂપવાળા છે, તો પછી બીજા મન:પર્યાય જ્ઞાનની શી જરૂર રહી? કારણકે એક અવધિ જ્ઞાનથી તેના વિષયરૂપ મનોદ્રવ્ય જોઈ શકાય છે, તે પછી આગમમાં મન:પર્યાય જ્ઞાન શા માટે જુદું કહયું હશે? આમાં ખરું શું હશે ? એવી જે જ્ઞાનથી શંકા થવી તે જ્ઞાનાંતર કહેવાય છે.
આ શંકાનું સમાધાન આ પ્રમાણે છે. જો કે, અવધિજ્ઞાન મનના વિષયને દર્શાવનારૂં છે, તથાપિ તે અવધિજ્ઞાનની અંદર મનઃપાય જ્ઞાનને સમાવેશ થતો નથી. કારણકે, તે મન ૫ર્યાય જ્ઞાનને સ્વભાવ અવધિજ્ઞાનથી જુદે છે, તે આ પ્રમાણે, મનઃ પયય જ્ઞાન માત્ર મને દ્રવ્યનું ગ્રાહક છે, અને તે દર્શન પૂર્વક થતું નથી, અને અવધિજ્ઞાન તો કાંઈક મદ્રવ્ય શિવાય બીજા દ્રવ્યનું અને કાંઈક ઉભય-બંને દ્રવ્યનું ગ્રાહક છે, તે સાથે દર્શન પૂર્વક કેવળ મને દ્રવ્યનું ગ્રાહક નથી, એ વિષે બીજું ઘણું કહેવાનું છે, પણ અહ' તો એટલું જ બસ છે, તેથી સિદ્ધ થાય છે કે મન ૫ર્યાય જ્ઞાન અવધિજ્ઞાનથી જુદું છે.
