________________
तो चार लघुमासी प्रायश्चित आवे, एक सो रुपियानुं ग्रहण करे तो चार गुरुमासी दंड आवे, अढीसो रुपियानी किंमतवाळु वस्त्र ग्रहण करे तो छ लघुमास प्रायश्चित आवे, पांचसो रुपियानी किंमतवाळु स्वीकारे तो छ गुरुमास प्रायश्चित आवे, हजार रुपियानी किंमतवाढु वस्त्र ले तो तेने छेद ' आपवो, दश हजार रुपियानी किंमतनुं वस्त्र ग्रहण करे तो मूळ दंड करवो एटले के पुन: नवु चारित्र आपq, जो पचास हजार रुपियानी किंमतवाळु वस्त्र ग्रहण करे तो अनवस्थाप्यनो दंड करवो अने जो लाख रुपियानी किंमतनुं वस्त्र ग्रहण करे तो पारांचित नामर्नु प्रायश्चित आपq. प्रतिवादी आ प्रायश्चित परत्वे शंका उठावतां कहे छे के-किंमती आखा वस्त्र माटे आटलो बधो दंड शा माटे? तेनो जवाब आपतां शास्त्रकार कहे छे के-जो किंमती वस्त्र देखवामां आवे तो चोरने चोरी करवानुं मन थाय, आत्मविराधना थाय, परिग्रह-ममताभाव वृद्धिगत थाय अने वीतरागनी आज्ञानुं उल्लंघन कर्यु कहेवाय. आ संबंधमां एक राजानुं नीचे लखेल दृष्टांत विशेष प्रकाश पाडे छे__कोई एक राजाने एक आचार्यनो सुयोग थयो. आचार्यना हृदयंगम उपदेशथी राजानी धर्मरुचि वधी. क्रमे क्रमे राजा सम्यक्त्वीनी कोटिमां आव्यो. एकदा राजाने भावना थई के– “गच्छना दरेक साधुओने रत्नकंबल वहोरावू.” आ प्रमाणे विचार थतां ज तेणे आचार्य समीपे जई रत्नकंबल वहोराववानो पोतानो विचार जणाव्यो. आचार्य राजाने निषेध को अने जणाव्यु के–“मूल्यवान वस्त्र-रत्नकंबल ग्रहण करवानो अमारो आचार नथी.” आचार्य- आकुंकथन छतां पण राजाए अतीव आग्रह को एटले एक रत्नकंबल राख्युं आ प्रमाणे रत्नकंबल लईने जतां एक चोरे जोयु. ते चोरनुं
१थयेला अपराधनी शुद्धि करवी ते प्रायश्चित, अथवा विशेष प्रकारे चित्तनी विशुद्धि करवी तेनुंनाम प्रायश्चित. प्रायश्चित दश प्रकारनां छे. १ आलोचना, २ प्रतिक्रमण, ३ मिश्र, ४ विवेक,५ कायोत्सर्ग,६ तप,७ छेद,८ मूळ,९ अनवस्थाप्य अने १० पारांचित.
आलोचना एटले करेला पापनो गुरु आदि समक्ष प्रकाश करवो. प्रतिक्रमण प्रयाश्चित एटले थयेल पाप पुन: नहीं करवा माटे 'मिच्छा मि दुक्कडं' देवो. मिश्र एटले करेल पापनो गुरु समक्ष प्रकाश करवो तेमज मिथ्या दुष्कृत पण आपq. विवेक प्रायश्चित एटले अकल्पनीय अन्नपानादि विगेरेनो विधिपूर्वक त्याग करवो. कायोत्सर्ग एटले कायाना सावध व्यापारनो परित्याग करी शुभ ध्यान करवू. तप: प्रायश्चित एटले करेल पापना दंडरूपे नीवी,आयंबिल, उपवासादि तप करवो. छेद एटले महाव्रतनो घात-खंडन थवाथी चारित्रपर्यायनो छेद करवो. जेमके कोई एक साधुने चारित्र ग्रहण कर्या बाद पंदर वीस वर्षनो समय व्यतीत थई गयो होय अने ते साधु प्रायश्चित्तनो भागी थाय तो तेना अमुक वर्षना दीक्षापर्यायनो दंड करे एटले के घटाडी नांखे तेने छेद आलोयण कहेवाय. दात. पंदर वर्षना दीक्षा पर्यायने बदले घटाडीने बार, दस, आठ वर्षनो, जेम आलोयण आपनारने योग्य लागे तेम, दीक्षापर्याय ओछो करे मूळ प्रायश्चित एटले अपराध थवाथी चारित्रनो संपूर्ण छेद करी पुन: नूतन चारित्र आपq ते.
२ अनवस्थाप्य-करेला अपराधमुंप्रायश्चित ग्रहण न करे त्यां सुधी महाव्रत न उच्चराववा. आप्रायश्चित उपाध्यायने ज होय. उपाध्याये कोई पण प्रकारनो महाअतिचार लगाड्यो होय तो आआलोयणा स्वीकारवी पडे एटले के उपाध्यायपदेथी दूर करी, सामान्य गृहस्थ बनावी, आचार्यना मनमां आवे तेटलो समय तेवा गृहस्थवेषमा राखे अने पछी योग्य समये नूतन दीक्षा आपे ते अनवस्थाप्य प्रायश्चित कहेवाय.
३ पारांचित-साध्वीना शीलनो भंग करवाथी, राजराणी साथे अनाचार सेववाथी अथवा शासनने उपघातक कार्यना दंड माटे आ प्रायश्चित अपाय छे. आ प्रायश्चित आचार्यने ज होय छे. उत्कृष्टमां उत्कृष्ट प्रायश्चित आ छे. आ प्रायश्चितमां गुप्त वेषे बार वर्ष सुधी गच्छ बहार रही, वेषनो त्याग करी कोई पण तीर्थनो उद्धार या तो समर्थ राजवीने प्रतिबोध पमाडवार्नु, शासनप्रभावना करवानुं कार्य बजाववानुं होय छे. बाद पुन: दीक्षा लई गच्छमां आवे. श्री. सिद्धसेनदिवाकरसूरिए आ प्रायश्चितना पालनरुपे उज्जैनना महाकाळ तीर्थनो उद्धार कयों हतो अने वीर विक्रमादित्य नृपने प्रतिबोध पमाड्यो हतो.
न
श्रीगच्छाचार-पयन्ना-६५