________________
: ૪૪ :
આત્મવાદ:
મય છે, માટે આત્મા પણ વિજ્ઞાનમય જ છે. વિજ્ઞાનથી અતિરિક્ત કેઈ બીજી વસ્તુ સંભવતી હોય તે ને?
ચા–વિજ્ઞાનથી જુદા ઘટ, પટ વગેરે છે. વિશ્વને વિજ્ઞાનમય જ માનવામાં આવે તો ચાલો વ્યવહાર માત્ર અટકી જાય. વિશ્વમાં વિજ્ઞાનથી ભિન્ન ઘટ, પટ વગેરે સંખ્યાતીત વસ્તુઓ છે. દેખાતા ઘટ, પટાદિ વિજ્ઞાનસ્વરૂપ નથી, જડ છે.
–ઘટ, પટાદિ પ્રમાણુસિદ્ધ નથી. દેખાતા ઘટ, પટાદિ વિજ્ઞાનથી જુદા ત્યારે જ મનાય કે પ્રથમ તેની વાસ્તવિકતા પ્રમાણસિદ્ધ થાય. પણ તે જ નથી. ઘટપટાદિ પરમાણુરૂપ છે કે અવયવીસ્વરૂપ? પરમાણુસ્વરૂપ તે - નથી સંભવતા. પ્રત્યક્ષ કે અનુમાન એ બે પ્રમાણમાંથી કઈ પણ રીતે પરમાણુ માની શકાતો નથી.
પરમાણુ કેઈપણ ઈન્દ્રિયથી પ્રત્યક્ષ થતું નથી તે તમને પણ માન્ય છે. યેગીઓને પરમાણુ પ્રત્યક્ષ જણાય છે એમ કહેવું એ તે વંચના માત્ર છે. અમે કહીએ કે નથી જણાતો એટલે તેમાં વળી બીજા પ્રમાણે શેધવા પડે.
પરમાણુને સિદ્ધ કરતો એ કોઈ અવ્યભિચારિતુ નથી એટલે અનુમાન પ્રમાણ પણ તેની સિદ્ધિ કરી શકતું નથી. પરમાણુરૂપ અવયવ જ સંભવતું નથી એટલે તેથી બનતે અવયવી પણ સિદ્ધ થતું નથી માટે ઘટ, પટાદિ કઈ પણ પ્રકારે માની શકાય નહિં.
સ્યા–ઘટ, પટાદિ પ્રમાણુસિદ્ધ છે. પ્રત્યક્ષ ઉપલબ્ધ થતાં ઘટ, પટ વગેરે પ્રમાણસિદ્ધ થતા
૧ નાઉં.
