________________
૭૦
સ્વતંત્ર
છે. તે અનંત સમયી છે. કાળને કેઈ આચાર્ય દ્રવ્ય તરીકે માને છે.
દ્રવ્યનો આશ્રય કરનાર ગુણ નિર્ગુણ છે. અર્થાત ગુણમાં ગુણ હોતું નથી. ગુણ એ છએ દ્રવ્યને ભાવવત પરિણામ છે. પરિણામ આદિ અને અનાદિ બે પ્રકારના છે. રૂ પી અરૂપી વસ્તુમાં આદિ અનાદિ ભાવરૂપે તે પરિણામ હોય છે. ઉપગ અને જીવના મન વચન કાય એ ત્રણ યોગ તે જીવના પરિણામ છે તેની શાસ્ત્ર સાક્ષી પુરે છે યેગે પગ જીવેષ એ સૂત્રના એકાગ્રતાથી અર્થ કરતાં કામના સિદ્ધ થાય છે.
ગુણ એ દ્રવ્યમાં નિત્ય વર્તમાન શક્તિ છે જે પર્યાય જનની છે. ગુણ નિત્ય હેઈ દ્રવ્યાશ્રિત છે. જ્યારે પર્યાય અનિત્ય હેઈ ઉત્પાદન વ્યયશીલ છે. ગુણયા શક્તિમાં ગુણતરયા શકિત અંતર માનતાં અનવસ્થા દોષ આવે છે તેથી દ્રવ્યાશ્રીતગુણ ગુણ વિનાને મનાય છે. આત્માના ચેતન વીર્ય આરિત્ર આનંદ સમ્યકત્વ આદિ અને પુગલમાં રૂપ રસ ગંધ સ્પર્શાદિ દરેક ગુણ નિર્ગુણ છે. દ્રવ્યમાં મૂળ રૂપે ટકી રહી ઉત્પન્નને નષ્ટ થયું તે ગુણને પરિણામ છે. કેઈ દ્રવ્ય કે કઈ ગુણ એ નથી કે સર્વથા અવિકારી હેય. પર્યાયાંતર અવસ્થાંતર થવા છતાં કેઈ દ્રવ્ય કે કઈ ગુણ પિતાનું મૂળ રૂપ તજતાં નથી દ્રવ્ય કે ગુણ પિતાનું સ્વરૂપ ગુમાવ્યા વિના પ્રતિ સમય નિમિત્ત અનુસાર પર્યાય બદલી
