________________
હલનચલનરૂપ પરિસ્પંદ તે ક્રિયા છે. જયેષ્ઠત્વ યા પ્રાચીનતા અને કનિષ્ઠત્વ વ અર્વાચીનતાએ અનુક્રમે પરત્વ અને અપર છે આ સર્વ પર્યાયાંતર કાળના કારણે થાય છે, પુગલ સ્પરસ ગંધ અને વર્ણ યુક્ત છે તે ઉપરાંત શબ્દ બંધ સૂફમત્વ સ્થૂલત્વ સંસ્થાન અંધકાર, છાયાપ્રતિબિંબ, આ તપ ઉષ્ણ પ્રકાશ ઉદ્યોતશીત પ્રકાશ, યુક્ત પણે પુદ્ગલ હોય છે. પુદ્ગલ, પરમાણુરૂપ અને સ્કંધ એમ બે પ્રકારે છે. સંઘાત ભેદ અને સંધાતભેદ એ ત્રણ પ્રકારે સ્કધ થાય. ભેદથી અણુ થાય છે. આ ત્રણ કારણથી બનતા સ્કંધ ચક્ષુગ્રાહ-ઇંદ્રિય ગ્રાહ્ય છે જુદા જુદા બે પરમાણ મળતાં દ્વયાગ્રુક બને છે. એમ એકેક પરમાણુ વધતાં સંખ્યાત અસંખ્યાત અને અનંત પ્રદેશી સ્કંધ સંઘાતથી બને છે.
મેટા સ્કંધમાંથી છુટા પડવાથી નાના સ્કર્ધ બને છે તે પણ દ્વિપ્રદેશથી માંડી અનંતાનંત પ્રદેશી હેય છે. છેવટે દ્ધિપ્રદેશી છુટા પડતાં અણ બને છે. કઈ કઈ વાર એક સ્કધ તૂટે છે તે જ સમયે તેના જુદા જુદા ભાગમાં કેઈ નવું દ્રવ્ય સંમિલિત થાય છે. આ રીતે બનતા સ્કંધ સંધાતભેદથી થાય છે. આ સ્ક પણ દ્વિપ્રદેશથી માંડી અનંતાનંત પ્રદેશી હોય છે. શુદ્ધ પરમાણુ નિત્ય હોઈ તેની ઉત્પત્તિમાં ભેદ કે સંધાત કારણરૂપ નથી
પુગલ સ્કંધ બે પ્રકારના છે, ઇંદ્રિયગ્રાહ્ય અને અગ્રાહ્ય. સૂમ એ ઇંદ્રિય અગાહ્ય, અચાક્ષુષ સ્કંધ નિમિત્તના
