________________
૧૯
દ્વેષના સ્વરૂપ અને તેની નિવૃત્તિ અંગે મનાયેાગની પ્રવૃત્તિ તે અપાય વિચય ધર્મ ધ્યાન છે.
અનુભવાતા * વિપાકના કારણેા શેાધવાની મને– ચેાગની પ્રવૃત્તિ તે વિપાક વિચય ધમયાન છે.
લેકસ્વરૂપના ચિંતનમાં મનાયેગની પ્રવૃત્તિ તે સસ્થા વિચય ધર્મ ધ્યાન છે. આ ધર્મ ધ્યાન સાતમાથી ખારમાં ગુઠાણા સુધી હોય છે. શુકલ ધ્યાનના પહેલા એ ભેદ અગ્યારમાને ખારમા ગુણઠાણે વતા પૂધરને હાય માદેવી માતા અને માસતુષ આદિ મુનિએ પૂર્વધર નહેાતા તેમને જે ધ્યાનની શ્રેણી હતી તે પણ શુકલધ્યાનમાં ગણવી જોઈ એ. આ એ શુકલ ધ્યાનની પરાકાષ્ટા થતાં કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. યાગની દૃષ્ટિએ વિચારતાં પણ ત્રણ ચેાગવાળાને પહેલું શુકલધ્યાન ત્રણમાંથી ગમે તે એક ચેાગવાળાને ખીજું શુકલધ્યાન માત્ર સૂક્ષ્મ કાયયેાગવાળાને ત્રીજુ શુકલધ્યાન અને યાગીને ચાથ' શુકલધ્યાન હાય છે. ખારમા ગુડાણાના અંતે કેવળજ્ઞાન થાય છે અને તેરમા . ગુણસ્થાનકમાં કેવળજ્ઞાન હોય છે. આ વિહરમાન સર્વજ્ઞ દશામાં ધ્યાનાંતરિકા દશા ગણી ધ્યાન સ્વીકારવામાં આવતુ નથી. ધ્યાનની કાળમર્યાદા અતસુ હૂ તની છે. છદ્મસ્થની સ્થિતિ તેથી વધારે ટકાવી મુશ્કેલ છે. સામાન્યતઃ ધ્યાનમાં દ્રવ્યના કોઈ પર્યાયનું અવલબન હોય છે. કારણ કે દ્રશ્યનું ચિ'તન પાઁચ વિના શકય નથી.
