________________
આમાં દ્રવ્યનું કથન દ્રવ્ય અને વસ્તુ પર્યાયવત્ એમ બે ધર્મી વડે કર્યું છે. તેમાં "દ્રવ્ય" નામનો ધર્મી વિશેષ્યરૂપે હોવાથી મુખ્ય છે, અને "વસ્તુ" નામનો ધર્મ વિશેષણરૂપે હોવાથી અમુખ્ય છે. અર્થાત્ તે ગૌણ છે.
આ પ્રમાણે એક ધર્મી (દ્રવ્ય) ના મુખ્યપણાએ અને બીજા ધર્મીના ગૌણપણાએ કરીને વસ્તુનો સમૂહાર્થ જે કથન રૂપ છે તે જ નૈગમનયનો આ દ્વિતીય (બીજો) ભેદ છે.
(૩) ધર્મ-ધર્મી ગોચર નૈગમનચ-ધર્મ અને ધર્મી ઉભયને ગ્રહણ કરનાર આ નય છે. જુઓ
“ક્ષળમે સુશ્રી વિષયાસનીવઃ” વિષયમાં આસક્ત થયેલ આત્મા-જીવ એક ક્ષણ સુખી છે.
આમાં વસ્તુનું કથન સુખી (ધર્મ) અને વિષયાસક્ત જીવ (ધર્મી) એમ ધર્મ અને ધર્મી બન્ને વડે કર્યું છે.
તેમાં વિષયાસક્ત જીવ દ્રવ્ય (ધર્મી) વિશેષ્યરૂપે હોવાથી મુખ્ય છે અને સુખી વ્યંજન પર્યાય (ધર્મ) વિશેષરૂપે હોવાથી અમુખ્ય છે. અર્થાત્ તે ગૌણ છે.
આ પ્રમાણે ધર્મીની મુખ્યતા અને ધર્મની ગૌણતાએ કરીને વસ્તુનો સમૂહાર્થ જે કથનરૂપ છે તે જ નૈગમનયનો આ તૃતીય (ત્રીજો) ભેદ છે.
વળી આ નૈગમનયના બીજી રીતે પણ ત્રણ પ્રકાર દ્રષ્ટિ ગોચર થાય છે.
તે આ પ્રમાણે
(૧) ભૂતનૈગમ, (૨) ભાવિનૈગમ અને (૩) વર્તમાન નૈગમ.
25
