________________
प्रश्नवशाऽकस्मिन् वस्तुन्यविरोधेन विधि-प्रतिषेधकल्पनया स्यात्कारांकितसप्तधा वाक्प्रभेदेन स्याद्वादપદ્ધતિર્મવતિ
આ પદ્ધતિની આવી વ્યાખ્યા છે. વિધિપ્રતિષેધાદિ કોઈ પણ વિધાન સાત પ્રકારે અપેક્ષાચતુષ્ટયની સાથે કરવું એ જ આ પદ્ધતિનું રહસ્ય છે.
પ્રવાહની દૃષ્ટિએ સૃષ્ટિ અનાદ્યનંત છે, પણ પર્યાયતઃ ક્ષણવિનશ્વર છે. આત્મતત્ત્વના મૂળભૂત ગુણની દૃષ્ટિએ સર્વી
જીવાત્મા એક છે, પણ કર્મબંધના ભિન્નત્વને લીધે તે અનેક પણ છે.
આ પ્રમાણે સર્વ અપેક્ષાઓ લક્ષમાં લઈને સિદ્ધાંત સ્થાપવો એનું નામ જ અનેકાન્તવાદ.
શ્રી હરિસત્ય ભટ્ટાચાર્ય એમ. એ. બી. એમ. પીએચ.ડી. કલકત્તાવાળાએ અનેકાન્તવાદ" નામના પુસ્તકમાં જણાવ્યું છે કે
"અનેકાન્તવાદ એ જૈન તત્ત્વજ્ઞાનની ખાસ વિશેષતા છે. કેટલાકવિદ્વાનો એવું બતાવવાનો પ્રયત્ન કરે છે કે વૈદિકદર્શનમાં અથવા તો બૌદ્ધ દર્શનમાં અનેકાન્તવાદનું મૂળ છે, તો અમે કહીએ છીએ કે ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ જોતાં કોઈ પણ જૈનેતર દર્શનમાંથી અનેકાન્તવાદ ઊતરી આવ્યો નથી. ખરી રીતે તો તે જૈનદર્શનનો એક સ્વતંત્ર અને વિશિષ્ટ પ્રકારનો સિદ્ધાંત છે, એટલું જ નહિ પણ જગતની તત્ત્વવિચારધારામાં અનેકાન્તવાદ, એક મૌલિક અને અમૂલ્ય ફાળો આપે છે."
: 73
