________________
"અનેકાન્તવાદ" ઉપર જણાવેલી અનાદ્યનન્તતત્ત્વની માલિકા વાંચતાંની સાથે જ અદ્વૈતવાદ જૈન સિદ્ધાંતને અમાન્ય છે એ દેખાઈ આવે છે, સાયુજ્ય મુક્તિ માનનારો દ્વૈતવાદ પણ તેને તેટલો જ અમાન્ય છે. કારણ મોક્ષ એટલે જીવાત્માએ શુદ્ધાત્મતત્ત્વમાં લીન થવું એમ જૈનો પણ માને છે. જગતુના મિથ્યાત્વ સંબંધે પણ તેમની વિચારસરણી આવી જ સાપેક્ષ છે. મિથ્યા શબ્દનો અર્થ શંકરાચાર્યની પેઠે અસત્ય કિંવા અતી ભાગવતો પેઠે અનિર્વાચ્ય એવો જૈનો કરતા નથી પણ હંમેશા બદલનાર અત એવ ભ્રામક એવો કરે છે. અર્થાત્ "જગર્ભિથ્થા" એટલે જગત એ નથી જ કિંવા અતકાર્ય છે એમ નહીં, પણ તે ભ્રામક છે, કિંવા હંમેશાં બદલનારું છે એવો અર્થ છે. આ સંક્ષેપ વિચાર પદ્ધતિને "એકાન્તવાદ" એમ કહે છે. અને મત્તાઘર્મા મન માને તોડવનનેહાન્તઃ એટલે જેમાં અનેક ધર્મ છે તે, આવો એકાંગી ઉત્તર એ ક્યારેય પણ અપૂર્ણ જ હોય છે. કારણ કોઈપણ વસ્તુ હંમેશાં એક જ અવસ્થામાં રહેતી જ નથી. તેથી ઉત્તર કિંવા વર્ણન એ ક્યારેય પણ સાપેક્ષ અને તેથી જ અનેકગી હોય આ વર્ણન સાત રીતે કરી શકાય છે. તેથી એ પદ્ધતિને સપ્તભંગી પણ કહે છે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ ને ભાવ આ ચાર અપેક્ષા વડે કોઈ પણ વસ્તુનું વર્ણન કરવું પડે છે.
(૧) કોઈપણ એક વસ્તુ સંબંધે બોલતાં આ અપેક્ષા ચતુષ્ટયાનુસાર વસ્તુનું અસ્તિત્વ છે એમ કહેવું એ પહેલો પ્રકાર. " (૨) બીજી એકાદ વસ્તુના ઉપલા અપેક્ષા ચતુષ્ટયાનુસાર અસ્તિત્વની દૃષ્ટિએ પહેલી વસ્તુનું અસ્તિત્વ નથી એમ કહેવું એ બીજો પ્રકાર.
- 11 :
-
