________________
-
જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણે તેમની "વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય" નામની ટીકામાં આસિદ્ધાંતનું સરળ સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. પણ આ અસ્તિ-નાસ્તિ (સ્યાદ્વાદ) સિદ્ધાંતના વિવિધ સ્વરૂપનું અપ્રતિમ શૈલિમાં વિવરણ કરનાર સમતભદ્ર હતા. તેઓ દિગંબર પંથના હતા અને ૬૦૦ (A.D.) પહેલાં થઈ ગયા. તેઓ "આસમીમીમાંસા" ના પ્રણેતા હતા.
બીજાપ્રસિદ્ધ શ્વેતાંબર ન્યાયવેત્તાઓ જેવા કેહરિભદ્રસૂરિ દેવસૂરિ (આશરે ૧૧૦૦A.D.)હેમચંદ્રસૂરિ (આશરે ૧૧૫૦ A.D.) અને "સ્યાદ્વાદમંજરી" ના કર્તા સુવિખ્યાત મલ્લેિષણ સૂરિએ આ સિદ્ધાંત પર પોતાનું લક્ષ આપ્યું છે.
ત્યાર બાદ ઘણા શ્વેતાંબર અને દિગંબર ન્યાયવેત્તાઓએ તેમના ગ્રંથોમાં આવિષયને ચર્યો છે અને આખરે ૩૦૦વર્ષ પહેલાં દિગંબર ન્યાયવેત્તા વિમળદાસે આ સિદ્ધાંતના સમગ્ર સ્વરૂપને સ્પર્શતો "સપ્તભંગીતરંગિણી" નામનો ગ્રંથ રચ્યો છે.
આ ગહન અને સૂક્ષ્મ સિદ્ધાંતે બૌદ્ધ અને બ્રાહ્મણ ન્યાયવેત્તાઓની ટીકાને આમંત્રી, પ્રખ્યાત બૌદ્ધ ન્યાયવેત્તા ધર્મકીર્તિએ (A.D.) સાતમા સૈકામાં આ સિદ્ધાંતની તેના પ્રસિદ્ધ ગ્રંથ "પ્રમાણવાર્તિક માં ટીકા કરી અને તે ટીકાનો પ્રત્યુત્તર હરિભદ્રસૂરિએ પોતાના પ્રસિદ્ધ ગ્રંથ "અનેકાન્તજયપતાકા" માં આપ્યો છે.
બ્રાહ્મણ ઋષિ વ્યાસે "બ્રહ્મસૂત્ર"પુસ્તક-૨,પ્રકરણ-૨, સૂત્ર ૩૩માં આ સિદ્ધાંતને સુધારા-વધારા સાથે ઉતાર્યો છે એ રમુજી નોંધ લેવા જેવી છે.
vi
-
-
69
