________________
મહાવીર સ્વામીના આ સ્યાદ્વાદને સમજી જગત પ્રગતિ કરે તો ઘણી આંટીઘૂંટી અને આફતમાંથી બચી જાય.
(૧૨) નયોમાં પણ સ્યાદ્વાદ
વસ્તુ માત્રમાં અનંત ધર્મો રહેલા છે, તેમાંથી એક સમયમાં કોઇ પણ એક ધર્મ લઇ સાપેક્ષપણે વસ્તુનું જે કથન કરવું તે "નય" કહેવાય છે.
આથી જગતમાં જેટલા જેટલા વચનના પ્રકારો છે તેટલા તેટલા નય થઇ શકે છે અને તેના એકથી લઇને અસંખ્યાત ભેદ સંભવી શકે છે.
સંક્ષેપથી તેના બે ભેદ છે - (૧) દ્રવ્યાર્થિક નય અને (૨) પર્યાયાર્થિક નય.
સંક્ષેપથી તેના બે ભેદ છે - (૧) નૈગમ, (૨) સંગ્રહ, (૩) વ્યવહાર, (૪) ઋજુસૂત્ર, (૫) શબ્દ, (૬) સમભિરૂઢ અને (૭) એવંભૂત.
આ સાતે નયોને પણ સ્યાદ્વાદનો આશ્રય લેવો પડે છે. દા.ત. - "આત્મા" પર સાત નયો આ રીતે ઘટાવી શકાય(૧) નૈગમ નયના મતમાં- આત્મા ગુણપર્યાયવાળો છે. (૨) સંગ્રહ નયના મતમાં- આત્મા અસંખ્યાત પ્રદેશવાળો છે. (૩) વ્યવહાર નયના મતમાં- તે આત્મા વિષયવાસના સહિત શરીરવાળો છે.
•
(૪) ઋજુસૂત્ર નયના મતમાં- તે આત્મા ઉપયોગવાળો છે. (૫) શબ્દ નયના મતમાં- તે આત્માનાં નામ પર્યાય, જીવ, ચેતના વગેરે છે અને તે એકાર્થવાચી કહેવાય છે. (૬) સમભિરૂઢ નયના મતમાં- તે આત્મા જ્ઞાન આદિ ગુણવાળો હોવાથી તેનો અર્થ ચેતના થાય છે.
34
