________________
વાળુ છે. જો કે વર્તમાનકાલ એક સમયમાત્ર છે, પરન્તુ ભૂત ભવિષ્યત્ વર્તમાનકાલની અપેક્ષા અનન્ત સમયવાળું છે. સમય કાલની પર્યાયના સાથી નાના અંશ છે. એના સમૂહથી ઘડી વગેરે વ્યવહાર કાલ થાય છે. એ વ્યવહારકાલ નિશ્ચય કાલદ્રવ્યની પર્યાય છે.
द्रव्याश्रया निर्गुणा गुणाः || ४१ ||
અર્થ—(વ્યાશ્રયા:) જે નિત્ય દ્રવ્યને આશ્રયે હાય અર્થાત્ દ્રવ્યના આશ્રય વિના સ્વતંત્ર નહીં રહી શકતા ઢાય તે તથા (નિર્ગુનાઃ) પાતે અન્ય ગુણાથી રહિત થય તે (ગુજ:) ગુણ છે. જેમ જીવમાં અસ્તિત્વ જ્ઞાનાક્રિક ગુપ્ છે અને પુલમાં અચેતન રૂપાદિક ગુણ છે તેમ, ૪૧. તજ્ઞાનઃ પરિણામઃ ॥૪૨॥
અર્થ—(તજ્ઞાન:) ધર્માદિક દ્રવ્યાનુ જે રૂપથી ઉત્પન્ન થવુ તે રૂપજ તદ્ભાવ છે. અને તેનેજ (રિણામ:) પરિણામ અથવા પર્યાય કહે છે. ૪૨.
इति श्रीमदुमास्वामिविरचिते तवार्थाऽधिगमे मोक्षशास्त्रे पञ्चमोऽध्यायः ॥ ५ ॥
