________________
(૨૪ ) ધમાં અને મને એકાન્ત ભેદ માનનાર નૈગમાભાસ છે, જેમકે નૈયાયિક અને વૈશેષિક દર્શન
સત્તારૂપ મહા સામાન્યને સ્વીકાર કરનાર અને સમસ્ત વિશેષનું ખંડન કરનાર સંગ્રહાભાસ છે, જેમકે અદૈતવાદ દર્શન અને સાંખ્યદશન. અપારમાર્થિકપણે દ્રવ્ય પર્યાયને વિભાગ કરનાર વ્યવહારાભાસ છે, જેમ ચાકદર્શન જવ અને તેના દ્રવ્ય પર્યાયાદિને ચાર ભૂતથી જુદા માનતો નથી, માત્ર ભૂતની સત્તાને જ સ્વીકાર કરે છે. વર્તમાન પર્યાયને સ્વીકાર કરનાર અને સર્વથા દ્રવ્યને અપલાપ કરનાર ઋજુસૂવાભાસ છે, જેમ બૌદ્ધદશન.
કાળાદિના ભેદવડે વાચ્ય અથના ભેદને જ માનનાર શબ્દાભાસ છે. જેમકે મેરૂપર્વત હતું, છે અને હશે, એ શબ્દો ભિન્ન અથ નેજ કહે છે.
પર્યાય શબ્દોના ભિન્ન ભિન્ન અર્થને જ સ્વીકાર કરનાર સમભિરૂઠાભાસ છે. જેમકે ઈન્દ્ર, શક, પુરન્દર ઇત્યાદિ શબ્દો જુદા જુદા અવાળા છે એમ જે માને તે સમભિરૂદાભાસ કહેવાય છે.
કિયા સહિત વસ્તુને શબ્દ વાચનહિ માનનાર એવભૂતાભાસ છે. જેમ ચેષ્ટારહિત ઘટ તે ઘટશબ્દ વા નથી.
