Page Text
________________
988 व्यागालोके प्रथमः प्रकाश: * पुनर्मातासानुमितिशका * त्तदापत्तेः । न च घटमानसत्वस्य परामर्शा दिप्रतिबध्यतावच्छे दकतया न तदा तदापत्तिः, पट मानसत्वादेरप्युच्छृङ्सलोपस्थितपटादिभानवारणाय तत्प्रतिबध्यतावच्छेदकत्वेऽनन्तप्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावकल्पनापत्तेः ।
अथ भोगपरामर्शजन्यभिन्नज्ञाने जातिविशेष स्वीकृत्य तदवच्छिन्नमानसं प्रति तज्जातीयान्यज्ञानसामग्याः प्रतिबन्धकत्वात् न तदानीं वहीतरज्ञानापत्तिरिति चेत् ? न, मानसत्वस्यैव तत्प्रतिवध्यतावच्छेदकत्वौचित्यात् । न ------------------भानुमता ------------------ गायधूमवान् पर्वतो घर वे'तिपरामर्शानन्तरक्षणे दुरिवेति नूतननास्तिकं प्रति पापितवतन्यम् ।
न च अस्तु तर्हि परामर्श एव घटस्य ता भानो प्रतिबन्धक इति घटमानसत्वस्य = स्वतन्नोपस्थितघतमानसप्रत्यक्षत्वरण परामर्शादिप्रतिबध्यतावच्छेदकतया = धूमादिपरामर्श-साहश्याज्ञान-पदज्ञाननिषा पा प्रतिबन्धकता तरूपितापा: प्रतिबध्यताया :अवच्छेदकतगा न दहनामित्यादौ तदापत्ति: = घतमानप्रसह इति जुतालौकागतिः: शठनीयम्, तथाप्गुच्छहलोपस्थितपदादेस्ता भानापतेर्दुरित्वात् । न च परमानासत्वादरपि धुमपरामर्शप्रतिबध्यतावच्छेदकत्वमस्तिति नोच्छवलोपस्थितपलादिमानापतिरिति वाच्यम्, पटमानसत्वादेरपि दहनानुमित्यादी उच्छृखलोपस्थितपटादिभानवारणाय तत्प्रतिबध्यतावच्छेदकत्वे = दहनादिसायकपरामर्शादिनिरूपितप्रतिबध्यताया अवच्छेदकत्वस्तीकारे अनन्तप्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावकल्पनापत्तेः, अनन्तानां घटपट-तट-काट-शकर-लकुद-मुकुद-भात-हलादीनामुदासीनानां परामर्शादिकाले स्वातकारोणोपस्थितिसम्मवात् । कित घरदहनोभगानुमितिजनकपरामर्श-घटविशिष्ठधर्मितपरामर्शादिस्थले व्यतिरेकभिचारोऽपि दुर्वार एव । तात्परामर्शाभावविशिादततत्परामर्शत्वेन प्रतिबन्धकत्ते च सुतरां महागौरतम् । ततश्चैताहशमहागौरतगस्तकल्पनापेक्षागाऽनुमितित्तादेः परोक्षततित्वकल्पनेत ज्यागसीत्यभिावलोकायतिकं प्रति व्यायनिष्णाततकालयम् ।
तानास्तिकशामुपदर्शयन्ति -> अथेति चेदित्यनास्यान्वयः । अमितित्वस्मानासत्वब्याप्यत्वकल्पोन भोगपरामर्शजन्यभिज्ञाने = सुख-तारखान्यतरमानससाक्षात्कारलक्षणभोग-परामर्शजनजानमालां मिमो मानससाक्षात्कारे जातिविशेषं = वैजात्यं स्वीकृत्य तदवच्छिन्नमानसं = मोग-परामर्शजज्ञानान्तमानसमागतिलैजात्यावच्छिड़ां प्रति तज्जातीयान्यज्ञानसामग्या: = ताहशतैजात्यविशिष्टज्ञानेतरज्ञानासामन्या: प्रतिबन्धकत्वात् = असममिळव्यचार्वाकै: प्रतिबधतत्वकल्पनात् न तदानीं = धूमलिड़कपरामर्शान्तवाहितोतरताले वहीतरज्ञानापत्तिः = दहाभिमा-घर-पदादीनां मानसत्वपसक्तिः, तमानसे प्रोकवैजात्यविशिष्टज्ञातरज्ञानासामगीप्रतिबध्यतावच्छेदकस्य तेजात्यस्य सत्वात् । ततश्चानुमितित्वस्य मानससाक्षात्कारततित्वमेवास्त्विति चेत् ?
व्यागनिष्णातास्तलिरान्ति -> नेति । अनुमितित्वमा मानसत्वब्याप्यत्वं, मोग-परामर्शजेतरज्ञाने जात्य, जात्या-यगान्यज्ञानासामन्याश्च तदवच्छिन्न प्रति प्रतिबन्धकत्तमित्येवं कल्पनागितगापेक्षयाऽमितेर्माजसत्तम
માનસવિશેષનું કારાવા છે, નહિ કે માનસ સામાન્યનું. માનસામાન્યનું કારણ તો પદાર્થની ઉપસ્થિતિમાત્ર છે. આથી ઘટમાનસવિશેપના કારગીભૂત પરામર્શનો અભાવ હોવા છતાં ઘટમાનસની સામાન્ય સામગ્રીથી ધૂમપરામર્શોત્તરકાલે માનસવિશેષાત્મક અગ્નિઅનુમિતિની સાથે ઘટનું સામાન્ય માનસપ્રત્યક્ષ થવાની આપત્તિ દુર્વાર બનશે. ઘટમાનસ પ્રત્યે અગ્નિઅનુમિતિજનક પરામર્શને પ્રતિબંધક માનીને પાર નાસ્તિક છૂટી શકે તેમ નથી, કારણ કે ઘટની જેમ પટ, નટ, ભટ વગેરે અનંતા પદાર્થોનું સ્વતંત્ર ભાન પરામર્શ સમયે સંભવિત હોવાથી અગ્નિઅનુમિતિ સમયે તે બધાના ભાવનું નિવારણ કરવા અગ્નિઅનુમિતિજનક પરામર્શને તે બધાના ભાનન પ્રતિબંધક માનવો પડશે. અર્થાત્ પટમાનસત્વ, નટમાનસત્વ, ભટમાનસત્વ વગેરે અનંતા ધર્મોને ધૂમપરામર્શના પ્રતિબધ્ધતાઅવચ્છેદક માનવા પડશે. આવું માનવામાં તો અનંત પ્રતિબધ્ધ-પ્રતિબંધક ભાવની મહાગૌરવગ્રસ્ત કલ્પનાનો ભાર આવી પડતાં તેની નીચે બિચારો નાસ્તિક દટાઈ જશે.
नास्ति :.. अथ भो. । अनुमितिने अमे मानसप्रत्यक्षविशे५१३५ मीनी सुम-हुजन्यत२ मानससाक्षा-२२१३५ भोग અને પરામર્શજન્ય શાનથી ભિન્ન જ્ઞાનમાં એક જાતિવિશેષનો સ્વીકાર કરીએ છીએ અને તે જાતિવિશેષના આશ્રયીભૂત માનસ પ્રત્યક્ષ પ્રત્યે અમે તાદશ જાતિવિશેષના આશ્રયથી ભિન્ન એવા જ્ઞાનની સામગ્રીને પ્રતિબંધક માનીએ છીએ. આથી જ્યારે ધૂમલિંગક પરામર્શની હાજરી હશે તે પછીની ભાગમાં અગ્નિવિષયક માનસ અનુમિતિમાં અગ્નિભિન્ન ઘટાદિનો માનસ સાક્ષાત્કાર થવાની આપત્તિ નહીં આવે, मसेनेमपरामर्शनो साकार 'अग्निव्याप्यधूमवान् पर्वतो घटश्च' मायो होय. मान राग से मानस सामान्य नथी तो પ્રદર્શિત ભોગસ્વરૂપ કે નથી પરામર્શજન્ય જ્ઞાનસ્વરૂપ = અનુમિતિસ્વરૂપ. આથી ઘટમાનસ સામાન્યમાં પરામર્શ પ્રતિબધ્ધતાઇવચ્છેદક જાતિવિશેષ રહી જાશે. આમ માનસાનસામગ્રીથી પ્રતિબધ્ધ હોવાના લીધે અગ્નિઅનુમિતિમાં ઘટાદિનું ભાન = સામાન્યમાનસપ્રત્યક્ષ થવાની આપત્તિ નહીં આવે. માટે અનુમિતિને માનસપ્રત્યક્ષસ્વરૂપ માનવામાં કોઈ વાંધો નથી જણાતો. તો પછી શા માટે તમે અમારી સાથે સાંઘો કરી નથી લેતા ? વાંધો કેમ ઉઠાવો છો ?
* भानसत्व भानसेतरसाभग्रीप्रतिमध्यतामवरछEBs नैयायि :- न, मा. । ना, अनुमितिने मानस साक्षर १३५ मानवाम धागो मोटो वयो छ. राग अनुमितिने
| SR No. | 022498 |
| Book Title | Nyayalok |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yashovijay Gani |
| Publisher | Divyadarshan Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 366 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |