Page Text
________________
द्वितीयो भाग / सूत्र - ९, षष्ठ किरणे
२५३ ખરેખર, અનુગ્રાહકપણું એટલે જનકપણું નથી, કેમ કે-વર્ણથી વર્ણ પેદા થતો નથી. વર્ષો તો પોતાના નિયત સ્થાન આદિથી જન્ય છે ને ?
૦વર્ષો અર્થજ્ઞાનની ઉત્પત્તિમાં સહકારી નથી, કેમ કે-અવિદ્યમાનોમાં સહકારિપણું ઘટતું નથી, અથવા અર્થજ્ઞાનની ઉત્પત્તિમાં પૂર્વ વર્ષોના અનુભવજન્ય સંસ્કારો સહાયક-સહકારી નથી કેમ કે સંસ્કાર ઉત્પાદક વિષયના સ્મૃતિ પ્રત્યે સંસ્કારો હેતુ છે ને?
સમાધાન – પરિમિત સંખ્યાવાળા, પુદ્ગલદ્રવ્યના ગ્રહણના અપરિત્યાગથી જ પરિણત થયેલા, અશ્રાવણ સ્વભાવના પરિત્યાગથી વ્યાપ્ત શ્રાવણ (શ્રવણ ઈન્દ્રિયગ્રાહ્ય) સ્વભાવવાળા, વિશિષ્ટ અનુક્રમણથી યુક્ત વર્ગોનું વાચકપણું હોઈ શબ્દપણાનો સ્વીકાર છે.
૦ તે પણ ક્રમ વર્ષોથી જુદો નથી, કેમ કે-વર્ષોથી અનુવિદ્ધ ક્રમની પ્રતિતિ છે. વળી વર્ણો એ જ ક્રમ નથી, કેમ કે-ક્રમવિશિષ્ટપણાએ તે વર્ષોની પ્રતીતિ છે.
૦ વળી તે વર્ગોના વિશેષપણાએ પ્રતીતિવિષય થતા ક્રમનો અપહનવ (અપલાપ) વ્યાજબી નથી, કેમ કે-વર્ગોમાં પણ અપનવનો પ્રસંગ આવશે ! તેથી ભિન્ન-અભિન્ન આનુપૂર્વવિશિષ્ટ વર્ણો વિશિષ્ટ પરિણામવાળા શબ્દો કહેવાય છે. વળી તે શબ્દો, પદવાક્ય આદિ રૂ૫પણાએ વ્યવસ્થિત છે.
सोऽयं शब्दो द्विविधः प्रमाणात्मको नयात्मकश्चेति यतः कात्स्येंन तत्त्वार्थाधिगमः स प्रमाणरूपः यथाऽन्तर्बहिर्वा भावराशिः स्वरूपमाबिभर्ति तथैव तं प्रकाशयितुं सप्तभङ्गीसमनुगत एव शब्दस्समर्थो भवतीति स एव प्रमाणरूपः, तथैव परिपूर्णार्थप्रापकत्वलक्षणतात्त्विकप्रामाण्यनिर्वाहात् । देशतस्तत्त्वार्थाधिगमकस्तु नयात्मकः परिपूर्णवस्त्वेकदेशप्रापकत्वात्, एतत्स्वरूपमग्रे वक्ष्यते । तत्र सप्तभङ्गीस्वरूपमादौ दर्शयति - __ अनेकान्तात्मके पदार्थे विधिनिषेधाभ्यां प्रवर्त्तमानोऽयं शब्दस्सप्तभङ्गी यदानुगच्छति तदैवास्य पूर्णार्थप्रकाशकत्वात्प्रामाण्यम् । घटोऽस्तीत्यदिलौकिकवाक्यानामर्थप्रापकत्वमात्रेण लोकापेक्षया प्रामाण्येऽपि न वास्तविकं प्रामाण्यं, पूर्णार्थाप्रकाशत्वात् सप्तभङ्गीसमनुगमाभावाच्च ॥९॥
अनेकान्तात्मक इति । सदसन्नित्यानित्यादिसकलैकान्तपक्षविलक्षणजात्यन्तरसदसत्त्वनित्यानित्यत्वादिनानाधर्मकरम्बित इत्यर्थः । सप्तभङ्गीमिति, सप्तानां भङ्गानां समाहारस्तामिति विग्रहः । ननु घटोऽस्तीत्यादिवाक्यानां सप्तभङ्गीसंस्पर्शशून्यत्वेऽपि अर्थप्रापकत्वेन प्रमाणत्वात्कथं सप्तभङ्गीसमनुगतानामेव प्रामाण्यमित्याशङ्कायामाह घटोऽस्तीति, अर्थप्रापकत्वमात्रेणेति किञ्चिदर्थप्रापकत्वेनेत्यर्थः मात्रपदेन परिपूर्णार्थप्रकाशकत्वाभावः सूच्यते । लोकापेक्षया प्रामाण्येऽपीति, तद्वति तत्प्रकारकत्वरूपलौकिकप्रामाण्यवत्त्वेऽपीत्यर्थः, वास्तविकप्रामाण्याभावे हेतुमाह पूर्णार्थेति । अत्र हेतुमाह सप्तेति ॥
| SR No. | 022496 |
| Book Title | Tattvanyaya Vibhakar Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Labdhisuri, Bhadrankarsuri, Vikramsenvijay |
| Publisher | Labdhibhuvan Jain Sahitya Sadan |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 776 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 23 MB |