________________
સૂત્ર-૧૧ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
टीका- एतद् व्याचष्टे-'सङ्ख्येया' इत्यादिना यथा सम्भवति परिणामवैचित्र्यात्, केषामित्याह-पुद्गलानाम्, इह पुद्गलाः परमाण्वादयः अचित्तमहास्कन्धावसाना गृह्यन्ते, पूरणगलनधर्मात्, अनन्ताः सूत्रेऽनुपात्ता अपि चशब्दात् लभ्यन्ते, अनुवृत्तेरिति, एतदाह-अनन्ता इति वर्तते, तदेतदुक्तं भवति-अनुवर्तन्ते नाम विधयो न चानुवर्तनादेव भवति, किं તર્દિ ?, યાવિતિ પ-ગાં
ટીકાર્થ–સૂત્રોક્ત વિષયને ભાષ્યકાર “સયેય' ઇત્યાદિથી કહે છેપુદ્ગલોનો પરિણામ વિચિત્ર હોવાથી પુગલોના સંખ્યાત, અસંખ્યાત અને અનંતપ્રદેશો યથાસંભવ હોય છે. અહીં પરમાણુથી પ્રારંભી અચિત્ત મહાત્કંધ સુધીના પુદ્ગલો ગ્રહણ કરવામાં આવે છે. પૂરણ-ગલન સ્વભાવવાળા હોવાથી પુદ્ગલો કહેવાય છે.
સૂત્રમાં અનંત શબ્દ ન લીધો હોવા છતાં વ શબ્દથી પ્રાપ્ત થાય છે. કેમકે અનુવૃત્તિ છે. આને જ ભાષ્યકાર કહે છે. મનના એ પ્રયોગ ઉપરના સૂત્રથી ચાલ્યો આવે છે.
અહીં તાત્પર્યાર્થ આ છે- જો કે વિધિઓનું(=વિધાનોનું) અનુવર્તન થાય છે. આમ છતાં અનુવર્તનથી જ વિધિ થતી નથી. તો કેવી રીતે થાય છે? યત્નથી વિધિઓ થાય છે. પ્રસ્તુતમાં શબ્દનો પ્રયોગ કરવા રૂપ યત્નથી વિધિ થઈ છે.) (પ-૧૦).
પરમાણુમાં પ્રદેશોનો અભાવનાળો: -૨ સૂત્રાર્થ– અણુના=પરમાણુના પ્રદેશો હોતા નથી. (પ-૧૧)
भाष्यं-अणोः प्रदेशा न भवन्ति । अनादिरमध्योऽप्रदेशो हि परमाणुः IIM-88ા.
ભાષ્યાર્થ– અણુના પ્રદેશો ન હોય. પરમાણુઓ આદિ ભાગથી, મધ્ય ભાગથી અને પ્રદેશથી રહિત હોય છે. (પ-૧૧)
