________________
સૂત્ર-૮-૯
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૧૭
ત્તિ અર્થવાળો જ છે. સિત અર્થ પરોક્ષ આતના આગમવાદનો સૂચક છે. આતો આ પ્રમાણે કહે છે કે પ્રદેશ આપેક્ષિક છે. અપેક્ષાના પ્રયોજનવાળો કે અપેક્ષાથી નિવૃત્ત તે અપેક્ષિક'. જે સ્થિર હોય અને જેના બે વિભાગ ન થઈ શકે તેવા દેશની અપેક્ષાએ અહીં પ્રદેશ શબ્દ છે, અર્થાત્ સર્વથી લઘુ દેશ તે પ્રદેશ. આ પ્રદેશ રૂપી-અરૂપી દ્રવ્યોમાં સાધારણસત્તાનું કારણ છે, અર્થાત આ પ્રદેશ રૂપી-અરૂપી સર્વદ્રવ્યોમાં છે. આથી અધિક સ્પષ્ટપણે જણાવવાની ઇચ્છાથી ભાષ્યકાર કહે છે- સર્વ સૂક્ષ્મ, અર્થાત્ સર્વ લઘુ એવા પરમાણુનું અવસ્થાન પ્રદેશ છે.
તાત્પર્યાર્થ– પરમાણુ જેટલા પ્રદેશમાં રહે તેટલો દેશ તે પ્રદેશ. આવા પ્રદેશો ધર્માસ્તિકાયના અને અધર્માસ્તિકાયના અસંખ્યાત છે. (પ-૭) પ્રત્યેક જીવના પ્રદેશોનું પરિમાણ– ગવચ ર -ટા સૂત્રાર્થ– પ્રત્યેક જીવના અસંખ્ય પ્રદેશો છે. (પ-૮) भाष्यं- एकजीवस्य चासङ्ख्येयाः प्रदेशा भवन्तीति ॥५-८॥ ભાષ્યાર્થ– એક જીવના અસંખ્ય પ્રદેશો હોય છે. (પ-૮) टीका- एतद् व्याचष्टे-'एकजीवस्ये'त्यादिना एकजीवस्य-एकजीवव्यक्तेः चः समुच्चये असङ्ख्येयाः सङ्ख्यातीताः प्रदेशा भवन्ति, न केवलं धर्माधर्मयोरेवेति ॥५-८॥
ટીકાર્થ– જીવના અસંખ્ય પ્રદેશો છે એને ભાષ્યકાર “નીવય” ઇત્યાદિથી કહે છે. કેવલ ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયના જ નહિ કિંતુ એક જીવ વ્યક્તિના =પ્રત્યેક જીવના) પણ અસંખ્યાત પ્રદેશો છે. (પ-૮) આકાશના પ્રદેશોનું પરિમાણ
आकाशस्यानन्ताः ॥५-९॥ ૧. આપેક્ષિક– અપેક્ષા શબ્દને પ્રયોજન અર્થમાં કે નિવૃત્ત અર્થમાં તદ્ધિતનો રુ પ્રત્યય
લાગવાથી માપક્ષો શબ્દ બન્યો છે.
