________________
૧૪૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-પ સૂત્ર-૩૮ અંશમાં હોય તે દ્રવ્ય છે. આને જ ગુન-પર્યાયા ઈત્યાદિથી સ્પષ્ટ કરે છે, ગુણ-પર્યાયો એના દ્રવ્યના) છે તે ગુણ પર્યાયવ છે. દ્રવ્ય ક્યારેય પણ પરિણામથી રહિત ન હોય, “એના છે એવી છઠ્ઠી વિભક્તિ વિકારરૂપ છે, અર્થાત્ ગુણ પર્યાયો દ્રવ્યના વિકારરૂપ છે. જેમકે જવાના ધાના. અહીં ધાના જવોના વિકારરૂપ છે. કેમકે જવો જધાના રૂપે થાય છે. ગુણ-પર્યાયો એમાં છે તે ગુણપર્યાયવદ્ છે. અહીં “એમાં છે” એવી સપ્તમી વિભક્તિ પરિણામી જે દ્રવ્ય અને પરિણામ જે ગુણ-પર્યાયો એ બેની આધાર-આધેય ભાવની વિવક્ષાથી છે. જેમકે આત્મામાં વિજ્ઞાન છે. (અહીં આત્મા જ વિજ્ઞાન રૂપે પરિણમે છે. એથી આત્મા અને વિજ્ઞાનમાં ભેદ નથી. આમ છતાં આત્મામાં વિજ્ઞાન એમ ભેદથી વ્યવહાર કરાય છે.)
એ પ્રમાણે ધર્માસ્તિકાયાદિમાં પણ અમૂર્ત વગેરે) ધર્મની અપેક્ષાએ યોજના કરવી. (પ-૩૭)
टीकावतरणिका- न चैतानि पञ्चैव द्रव्याणीत्याहટીકાવતરણિકાર્થ– આ દ્રવ્યો પાંચ જ નથી એમ કહે છે– કાળનું નિરૂપણ कालश्चेत्येके ॥५-३८॥ સૂત્રાર્થ– કેટલાક આચાર્યો કાળને પણ દ્રવ્ય તરીકે માને છે. (પ-૩૮) भाष्यं- एके त्वाचार्या व्याचक्षते-कालोऽपि द्रव्यमिति ॥५-३८॥ ભાષ્યાર્થ– કેટલાક આચાર્યો કહે છે કે કાળ પણ દ્રવ્ય છે. (૫-૩૮) टीका- न धर्मादीनि जीवान्तान्येवेति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'एके त्वाचार्या' इत्यादिना अन्ये नयवादान्तरप्रधानाः पुनराचार्या व्याचक्षते, विशेषेण आचक्षते व्याचक्षते-व्यक्तीकुर्वन्ति, कथमित्याहकालोऽपि द्रव्यमिति कालोऽपि, चशब्दोऽपिशब्दार्थः, विशिष्टमर्यादावच्छिन्नोऽर्द्धतृतीयद्वीपसमुद्रान्तवर्ती मनुष्यादीनां बालत्वादिपरिणामहेतुः, ૧. થોવાનHTE:-ગુણ પર્યાયોનું જેવું સ્વરૂપ છે તેવું સ્વરૂપ પ્રસ્તુત સૂત્રની ભાષ્ય-ટીકામાં કહ્યું છે.
