________________
સૂત્ર-૩૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૧૧૧
છે. સંબંધની વિવક્ષામાં ષષ્ઠી તત્પુરુષ સમાસ છે. એ પ્રમાણે માતૃકાપદાસ્તિક વગેરે શબ્દોમાં પણ યોજના કરવી.
અહીં દ્રવ્યાસ્તિકનય સંગ્રહનયને અનુસરે છે, અર્થાત્ સંગ્રહનયના વિષયભૂત દ્રવ્યમાત્રને અસ્તિ સ્વરૂપ માને છે. માતૃકાપદાસ્તિક વ્યવહારનયને અનુસરે છે, અર્થાત્ વ્યવહારનયના વિષયભૂત દ્રવ્યને અસ્તિરૂપ માને છે. અહીં ભાવાર્થ આ છે- દ્રવ્યાસ્તિકનય દ્રવ્યમાત્રને અસ્તિરૂપે માને છે, આથી દ્રવ્યાસ્તિકનય શુદ્ઘનય છે. પરંતુ દ્રવ્યાસ્તિકનય નૈગમનયના વિષયને પણ ગ્રહણ કરે છે. નૈગમમાં સંગ્રહ-વ્યવહાર એ બંનેનો પ્રવેશ છે. આથી જ દ્રવ્યાસ્તિકનયને શુદ્ધાશુદ્ધ કહેવાય છે. સંગ્રહનયને ગ્રહણ કરે છે તે દૃષ્ટિએ શુદ્ધ છે, વ્યવહારનયને ગ્રહણ કરે છે એ દૃષ્ટિએ અશુદ્ધ છે. તેમાં સંગ્રહનયના અભિપ્રાયને દ્રવ્યાસ્તિક અને વ્યવહારનયના અભિપ્રાયને માતૃકાપદાસ્તિક કહેવામાં આવે છે. આમ દ્રવ્યાસ્તિક અને માતૃકાપદાસ્તિક એ બે દ્રવ્યનયો છે. આમ છતાં શુદ્ધ અને અશુદ્ધની દૃષ્ટિએ દ્રવ્યનયના બે ભેદ છે. તેથી જ–
અહીં ટીકામાં કહે છે કે તંત્ર શુદ્ધાશુદ્ધમેવોઽયમિત્યં દ્રવ્યાપ્તિઃ સ્થિત કૃતિ=આ પ્રમાણે તે બેમાં શુદ્ધિ-અશુદ્ધિનો ભેદ છે. આ નય દ્રવ્યાસ્તિક છે એમ નિશ્ચિત થયું.
તત્ર દ્રવ્યાસ્તિમશેષવિશેષવિમુદ્ધ સન્માત્રમેન=આ બેમાં દ્રવ્યાસ્તિકનય સઘળા વિશેષોથી વિમુખ છે, અર્થાત્ એક પણ વિશેષને ગ્રહણ કરતો નથી. સન્માત્રને જ=સર્વને સત્ તરીકે જ ગ્રહણ કરે છે. પ્રમાણ અને પ્રમેય પણ સન્માત્રત્વની બહાર ન હોવાથી(=સત્ તરીકે સર્વ સત્ વસ્તુઓમાં આવી જતા હોવાથી) કોઇ એકનો અભાવ છે, અર્થાત્ સત્ તરીકે પ્રમાણ અને પ્રમેય એક જ છે. પ્રમાણ પણ સત્ છે અને પ્રમેય પણ સત્ છે. માતૃકાપદાસ્તિકનું વર્ણન
માતૃકાપદાસ્તિક ધર્માસ્તિકાય વગેરે પાંચ અસ્તિકાયો જ છે. માતૃકાપદાસ્તિક સન્માત્ર છે. કેમ કે ધર્માસ્તિકાયાદિ પાંચથી બીજું કોઇ
