________________
૭૬
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૨૫ परमाणुवस्तुत्वात्, सूक्ष्मः सर्वलघुरतीन्द्रियः नित्यश्च तद्भावाव्ययतया भवति परमाणुरेवम्भूत इति, स चैकरसस्तिक्तरसाद्यपेक्षया एकगन्धः सुरभिगन्धाद्यपेक्षया एकवर्णः कृष्णादिवर्णापेक्षया द्विस्पर्शः शीतकठिनताद्यविरुद्धस्पर्शापेक्षया, कार्यलिङ्गश्चेति बादरघटादिकार्यदर्शनान्यथाऽनुपपत्तिगम्य इति, अन्ये तु कारणमेवेति पठन्ति, तत्त्वसाम्प्रतिकमिति गुरवः, भेदस्य कार्यतयाऽपि तदन्त्यत्वावधारणानुपपत्तेः, पाठेऽपि कारणं अन्त्यमेवेति केचिद् व्याचक्षते, एतदपि यत्किञ्चिद्, भेदस्य कार्यस्यापि तदन्त्यत्वादिति, 'तत्रे'त्यादि, अणवः-परमाणवः अबद्धाः, परस्परेणासंयुक्ता इत्यर्थः, स्कन्धास्तु स्कन्धाः पुनः बद्धा एव बन्धपरिणाम एव स्कन्धत्वोपपत्तेरिति ॥५-२५॥
ટીકાર્થ– જે નાના થાય તે અણુઓ, અર્થાત્ અલગ પરિણામવાળા હોય-સમૂહમાં જોડાયા ન હોય તેવા છૂટા પરિણામવાળા હોય તે અણુઓ. તેવા પ્રકારના એક પરિણામવાળા હોય તે સ્કંધ.
પૂર્વાચાર્યોએ કહેલા પ્રસ્તુત પદાર્થના સંવાદી જ અણુના લક્ષણને કહે છે- પૂર્વાચાર્યોએ કહ્યું છે. શું કહ્યું છે? એ પ્રશ્નના જવાબને કહે છેકારણમત્ર ત્યા, જે કરે તે કારણ. અહીં એટલે આ પુદ્ગલના અધિકારમાં. જે અંતે થાય તે અંત્ય. પરમાણુ અંત્ય છે. કારણ કે પરમાણુપદાર્થ દ્રવ્યને આશ્રયીને અશક્ય ભેદવાળો છે, અર્થાત્ પરમાણુ દ્રવ્યનો અંતિમ ભેદ છે તેથી તેનો ભેદ ન થઈ શકે માટે અંત્ય છે.
રામ=જે કરે તે કારણ. ત્ર=અહીં એટલે પુદ્ગલના અધિકારમાં. અન્ય–જે અંતે થાય તે અંત્ય. પરમાણુ અંત્ય છે. કારણ કે દ્રવ્યને આશ્રયીને પરમાણુપદાર્થ અશક્ય ભેદવાળો છે, અર્થાત્ પરમાણુપુદ્ગલ દ્રવ્યનો અંતિમ ભેદ હોવાથી તેનો ભેદ ન થઈ શકે માટે તે અંત્ય છે.
સૂક્ષ્મ=સૂક્ષ્મ એટલે સૌથી નાનો. પરમાણુ સર્વ પદાર્થોથી નાનો છે અને અતીન્દ્રિય છે.
