________________
જેની સપ્તપદાર્થી
( ૩૪ ) ૨૮-૧૧ સપ્તસમુદ્ર—જૈનેની દૃષ્ટિએ સમુદ્રો અને દ્વીપો ( સ્થલ ભાગ ) અસંખ્ય છે. જે એક પછી એક બ'ગડીના આકારે વીંટાએલા છે. શિવરાજ નામના એક રાજિષ થયા છે. તેમના અધુરા અવધિજ્ઞાનમાં સાત સમુદ્ર અને સાત દ્વીપાનું જ જ્ઞાન ભાસ્યું હતું; તેથી તેમનું જ્ઞાન · અવધિજ્ઞાનાભાસ’ કહેવાય. કેવળજ્ઞાનમાં તે આભાસને સ્થાન જ નથી. પ્રમાણનું સ્વરૂપ, કુળ, સંખ્યા, તથા હેતુ, દષ્ટાંત વિગેરેના જે લક્ષણા કહ્યાં છે. તેનાથી ઉલટાં-જૂદાં લક્ષણાનું સમજવુ કે કહેવુ‘ તે બધું ‘ આભાસ ' કહેવાય. આભાસ એટલે ખાટું જ્ઞાન. જેમ પ્રમાણાભાસ, ક્ળાભાસ, દષ્ટાંતાભાસ, હેત્વાભાસ, નયાભાસ વિગેરે. ( ૩૫ )
>
6
<
>
૨૮-૧- સિદ્ધવિદ્ધ...નૈયાયિકા અને વૈશેષિકા સભ્યભિચાર ( અનૈકાન્તિક ), વિરુદ્ધ, સત્પ્રતિપક્ષ, અસિદ્ધ અને બાધિત એ પાંચ હેત્વાભાસ માને છે ( જૂએ તર્કસંગ્રહ ). જ્યારે જૈનેાએ ત્રણ જ હેવાભાસ કેમ માન્યા ? એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં જણાવવાનું કે ‘સત્ પ્રતિપક્ષ’ અને ‘બાધિત' એ બન્નેને; જૈનોએ સાધ્યનું લક્ષણ બનાવતાં; અનિરાત ’વિશેષણુથી દૂર કર્યાં છે. ( · વ્રતીતમનિરાતમનીખિતં સાધ્યમ્ પ્રમાણુનય ત॰ ૭–૧૪ ) તેથી આ એને હત્વાભાસામાં ફ્રીથી જેનેએ માન્યા નથી. દિગંબરો ચાર હેત્વાભાસ માને છે. એટલે કે અસિદ્ધ, વિરુદ્ધ અને અનૈકાન્તિક એ ત્રણ કરતાં ‘અકિચિત્કર નામના હેત્વાભાસ જૂદા માને છે. તેનું લક્ષણ તેઓ ‘ ઋપ્રયોગયો हेतुरकिञ्चित्करः . ( ન્યાયદીપિકા રૃ. ૩૨ ) એ પ્રમાણે કરે છે. શ્વેતામ્બરાએ એવી યુક્તિઓ આપી છે કે તેને ત્રણથી જૂદો માનવાની જરૂર નથી, ઉપર કહેલ તે ત્રણમાં જ બધા હેત્વાભાસા સમાઇ. જાય છે. જાએ રત્નાકરાવતારિકા ૬-૫૭. પેજ ૧૧૪.
"
: ૫૬ :
