________________
જેની સપ્તપદાથી
( ૧૮ ) ૧૬-૮ અનુભવ.....દન્દ્રિયાદિ અને જ્ઞાનના વ્યાપાર પછી આત્મામાં નીપજેલું પરિણામફળ તે અનુભવ કહેવાય. તે સાચા અને જુઠ્ઠો એમ બે પ્રકારને હેઈ શકે. જેવા પ્રકારની વસ્તુ છે તેવા પ્રકારનું જ જ્ઞાન થવું તે સાચેયથાર્થ અનુભવ કહેવાય. (“તતિ તત્રવાડનુમો ચાર્યઃ ”). તેનાથી ઉલટ તે અયથાર્થ-જુદ્દો કહેવાય. અથવા પ્રમાણથી ઉત્પન્ન થએલ જે પ્રતીતિ ( જ્ઞાન ) તે છે અનુભવ
અને તેનું જ નામ વ્યવસાય છે. જેનગ્રન્થોમાં સાચા અનુભવને પ્રમાણજ્ઞાન (વ્યવસાય) કહ્યું છે. અને જુઠ્ઠા ખોટા અનુભવને સમારોપ (અપ્રમાણજ્ઞાન) કહ્યો છે. સંશય, વિપર્યય અને અનધ્યવસાય એ સમારેપના ભેદે છે.
( ૨૦ ) ૧૬-૧૪ નષ્યવસાય..... અનધ્યવસાય એટલે અસ્પષ્ટ-ઝાંખું જ્ઞાન. (જો કે આ જ્ઞાન જૂઠું કે સંદિગ્ધ નથી હોતું, છતાં વ્યવહારમાં ઉપયોગ નહિ તેવું સામાન્ય અસ્પષ્ટ હેવાથી તેને સમારોપમાં દાખલ કર્યું છે.) જૈન ગ્રન્થમાં (આગમાદિમાં) આનું નામ દર્શન પણ છે. બાહો આને નિર્વિકલ્પ કહે છે, અને આ જ જ્ઞાન સાચું પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે, એમ તેમને સિદ્ધાન્ત છે. જૂઓ-ન્યાયબિંદુ.
| ( ૨૧ )
૧૭–૭ અક્ષણ...જે ધર્મ બીજે ઠેકાણે ન મળે તે ધર્મ ( ગુણ) “ લક્ષણ” કહેવાય. લક્ષણના બે ભેદ છે. એક તો આત્મભૂત–એટલે હમેશાં વસ્તુ સાથે તાદામ્પથી રહેનારૂં. અને બીજું
L: ૪૮ :
