________________
૪૫
જ્ઞાન અતીત એટલે ભૂત પદાર્થના વિષય વાળુ થાય છે તેવી રીતે કારણમાં અવિદ્યમાન રૂપ ઘટ આદિ કાર્ય કૃત્તિકા અને કુંભકાર આદિ સામગ્રીથી ઉત્પન્ન થાય છે કારણ કે જયારે અસત્ પદાર્થનું જ્ઞાન થાય છે ત્યારે અવિદ્યમાન પદાર્થની ઉત્પતિ કેમ ન થાય અર્થાત થવી જ જોઇએ દંડ ચકુ વિગેરેને ઘટના કારણ રૂપ અમે જે કહીએ છીએ તેમાં તે લાઘવ છે અને જેના મત પ્રમાણે તે દંડાદિકજ ઘટ ના પ્રગટપણાના કારણ રૂપ કહેવાય છે તે તે ગરવા રૂપજ છે. વળી ઘટની પ્રગટતાના કારણ રૂપ તે નેત્ર છે પણ દંડ વિગેરે નથી તેથી કારણથી કાર્યને જે ભેદ અમે માનીએ છીએ તેજ સત્ય છે. તથા દ્રવ્ય રૂપ ઘટની અભિવ્યક્તિનું કારણ દંડને અભાવ છે પણ દંડ નથી, અને ઘટના પ્રગટ થવામાં નેત્રાદિકને જે કારણ માનવામાં આવે છે તેથી ગેરવમાં ઘટાડે નથી થતે એમ સમજવું. આ પ્રમાણે તૈયાયિકોનું માનવું છે.
(હવે ઉપરની માન્યતાનું સમાધાન કરે છે.)
તે મિથ્યા નહિ સર્વથાજી અછતે વિષય અતીત
