________________
વિવેચન—જે દ્રવ્યગુણ પર્યાયને ભેદ હેય તે કાર્ય કાર ણને પણ ભેદ હૈ જોઈએ અને જે કાર્યકરણ અરસપરસ જુદા હોય તે કૃતિકાદિક કારણથી ઘટાદિક કાર્ય કેમ થઈ શકે? કારણકે કારણમાં કાર્યની શક્તિ હોય તે જ કાર્ય થાય, એને નિશ્ચય જ છે કે જ્યાં કાર્યની શકિતઅવિદ્યમાન હોય ત્યાંથી તે પદાર્થ કદાપિ ઉત્પન્ન થઈ શકતો નથી. જેવી રીતે સસલાના શીંગડા અને વિદ્યમાન વસ્તુ છે અર્થાત શશરૂપ કારણમાં શીંગડારૂપ કાર્યની શકતી જ નથી, તેથી શશ શીગ રૂપ કાર્યની ઉત્પત્તીને અભા વજ દેખાય છે. કહેવાને આશય એ છે કારણમાં કાર્યની શકિતને સ્વીકાર કરવામાં આવે તે કાર્ય કારણને અભેદ સ. હજ જણાઈ આવે છે. દ્રવ્ય કારણરૂપે રહેલું જ હતું અને જ્યારે કાર્યની ઉત્પત્તિ કારણમાં થઈ ત્યારે તે દ્રવ્ય માત્ર પર્યાય રૂપે થઈ ગયું, વાસ્તવિક રીતે કારણથી કાર્ય અભિન્ન રૂપેજ છે, જેવી રીતે ઘટાદિક કાર્ય મૃત્તિકાથી ઉત્પન્ન થાય છે તે શું મૃતિકાથી અહિન છે તેમજ દ્રવ્ય ગુણ પર્યાયનું અભિ. ન પણું જાણવું. (૭)
(કારણમાં જો કાર્યની સતા હોય તે કારણમાં કાર્ય દેખાતું
કેમ નથી એવી શંકાને ઉતર આપે છે)
