shaddarshan Samucchay Satik Sanuwad part 02

SR No.: 022414
Original Sutra Author: N/A
Author: Sanyamkirtivijay
Publisher: Sanmarg Prakashan
Publication Year: 2005
Total Pages: 544
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Book_Devnagari
File Size: 15 MB

Page 174

षड्दर्शन समुञ्चय भाग - २, श्लोक - ५२, जैनदर्शन
५४७
કારણ કે તમે જવાબ આપો કે આત્માના પ્રકૃતિ સાથેના સંયોગમાં હેતુ બનતો આત્મા પ્રકૃતિ સહિત હેતુ બને છે કે પ્રકૃતિના સહકારવિના હેતુ બને છે ? ___ "प्रतिसहित मामा प्रतिन। संयोगमा हेतु बने छ."-20 प्रथमपक्षमा अनवस्थाघोष આવે છે. કારણ કે “તેનો પણ પ્રકૃતિની સાથે સંયોગ કેવી રીતે થયો ? આત્માથી કે પ્રકૃતિથી?” આ રીતે વારંવાર કલ્પનાઓ કરવા સ્વરૂપ અનવસ્થાદોષ આવશે. __अतिरहित. मात्मा प्रतिना संयोगमा १२५॥ बने छ."- द्वितीय५३ तयित नथी. કારણ કે પ્રકૃતિરહિત શુદ્ધચૈતન્યસ્વરૂપવાળો આત્મા શા માટે પ્રકૃતિ અને આત્માના સંયોગમાં કારણ બને ? કોઈપણ રીતે તે શક્ય નથી. શુદ્ધચૈતન્યસ્વરૂપવાળો આત્મા પણ ઉભયના સંયોગમાં હેતુ બને છે. તેમાં કોઈ કારણને આગળ કરશો તો પુનઃ ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે અનવસ્થા આવશે. આ રીતે “પ્રકૃતિ અને આત્માનો સંયોગ સહેતુક છે.”—આ વાતનું ખંડન થઈ જાય છે.
अथ निर्हेतुकः, तर्हि मुक्तात्मनोऽपि प्रकृतिसंयोगप्रसङ्गः । किंच, अयमात्मा प्रकृतिमुपाददानः पूर्वावस्थां जह्यान्न वा । आद्येऽनित्यत्वापत्तिः । द्वितीये तदुपादानमेव दुर्घटम् । नहि बाल्यावस्थामत्यजन् देवदत्तस्तरुणत्वं प्रतिपद्यते । तन्न कथमपि सांख्यमते प्रकृतिसंयोगो घटते ततश्च संयोगाभावाद्वियोगोऽपि दुर्घट एव, संयोगपूर्वकत्वाद्वियोगस्य । किंच, यदुक्तं “विवेकख्यातेः” इत्यादि, तदविचारितरमणीयम् । तत्र केयं ख्याति म प्रकृतिपुरुषयोः स्वेन स्वेन रूपेणावस्थितयोर्भेदेन प्रतिभासनमिति चेत् ? सा कस्य, प्रकृतेः पुरुषस्य वा ? न प्रकृतेः, तस्या असंवेद्यपर्वणि स्थितत्वादचेतनत्वादनभ्युपगमाञ्च । नाप्यात्मनः, तस्याप्यसंवेद्यपर्वणि स्थितत्वात् । तथा यदपि “विज्ञातविरुपाहं" इत्याधुक्तं, तदप्यसमीक्षिताभिधानं, प्रकृतेर्जडतयेत्थं विज्ञानानुपपत्तेः । किंच, विज्ञातापि प्रकृतिः संसारदशावन्मोक्षेऽप्यात्मनो भोगाय स्वभावतो वायुवत्प्रवर्ततां, तत्स्वभावस्य नित्यतया तदापि सत्त्वात् । नहि प्रवृत्तिस्वभावो वायुर्विरूपतया येन ज्ञातस्तं प्रति तत्स्वभावादुपरमत, इति कुतो मोक्षः स्यात् ? तदा तदसत्त्वे वा प्रकृतेर्नित्यैकरूपताहानिः, पूर्वस्वभावत्यागेनोत्तरस्वभावोपादानस्य नित्यैकरूपतायां विरोधात्, परिणामिनि नित्य एव तदविरोधात् । प्रकृतेश्च परिणामिनित्यत्वाभ्युपगमे आत्मनोऽपि तदङ्गीकर्तव्यं, तस्यापि प्राक्तनसुखोपभोक्तृस्वभावपरिहारेण मोक्षे तदभोक्तृस्वभावस्वीकारात्,