________________
દુર્નયથી નથી અને પ્રમાણથી હુએ જ્ઞાન; વસ્તુનું જિનશાસને, જ્ઞાન તણો એ વિચાર રચા વાર્તિક. શ્રી જિનશાસનમાં વસ્તુમાત્રનું જ્ઞાન ત્રણ રીતે કરાય એમ કહ્યું છે. ક્યાં તો તે જ્ઞાન દુર્નયરૂપ હોય અથવા નય રૂપ અથવા પ્રમાણરૂપ. આ ત્રણ સિવાય કોઈ જ ચોથો પ્રકાર નથી. માટે “નય,દુર્નય, પ્રમાણ અને અપ્રમાણ આ ચાર ભેદે વસ્તુનું જ્ઞાન થાય છે. આવું સપ્તભંગીતરંગિણીનું વચન અસત્ છે. અપ્રમાણાત્મક જ્ઞાન એ ક્યાં તો દુર્નયરૂપ હોય, અને ક્યાં તો નયરૂપ.
| | દુર્નયત્વની પરિભાષાની સ્પષ્ટતા છે
શંકાઃ સ્વસમયનય એ સુનય અને પરસમયનય એ દુર્ણય આવી વ્યાખ્યા બરાબર છે?
સમાધાનઃ ના. પૂર્વોક્ત રીતે જો શુદ્ધ પર્યાયની અપેક્ષાથી જ બૌદ્ધ વાત કરે, અને શુદ્ધ દ્રવ્યની અપેક્ષાથી જ વેદાન્તી, તો તેઓ ખોટા નથી જ. કારણ કે તેઓ સમ્યગૂ અપેક્ષાપૂર્વક સાંશ વસ્તુને જણાવે છે.
અથવા, “જો આત્મા પણ ક્ષણિક હોય તો બાહ્યપદાર્થો સુતરાં ક્ષણિક જ હોય આવી ઉદાત્તભાવનાથી પ્રવર્તેલા બૌદ્ધદર્શનના પ્રતિપાદનોથી બાહ્યપદાર્થ પર તૃષ્ણાનો નાશ થાય છે. તે જ રીતે “મુમુક્ષુએ સર્વ પદાર્થનો ત્યાગ કરી આત્મસ્થિત થવું. અને તે એક જ છે. આવી ઉદાત ભાવનાથી પ્રવર્તેલાં વેદાન્તદર્શનનાં તત્ત્વજ્ઞાનથી એકત્વ ભાવનાના સંસ્કાર દઢમૂળ બને છે. માટે તેમનાં પ્રતિપાદનો પણ સુનયરૂપ ગણાયા છે. આવું નયામૃતતરંગિણીમાં કહ્યું
છે.
શંકાઃ ઇતર નયાંશને વિશે ઉદાસીન રહે, અને પોતાના અંશનું પ્રતિપાદન કરે, તો સુનયો. પણ અન્ય નયાંશનો બાધ કરીને પોતાના અંશનું પ્રતિપાદન કરે તો દુર્નયો. આવી વ્યાખ્યા બરાબર છે?
સમાધાનઃ આ વાત પણ ઉચિત નથી. કારણ કે જેમ પદર્શનો પરસ્પર વિવાદ કરે છે. તેમ સ્વસમયમાં પણ જ્ઞાનનય-ક્રિયાન-નિશ્ચય-વ્યવહાર ઇત્યાદિ નયોનો વિવાદ પ્રચલિત જ છે. જે વિશેષાવશ્યકભાષ્ય વગેરે ગ્રંથોમાં ઠેર-ઠેર
સપ્તભંગી રાસ
IIIIIIIu -- IIIIIIIIIII
૧૨૦
