________________
१९५६ . एकविंशतिस्वभावनिर्देशः ।
१२/१४ स्वभावदर्शककोष्ठकरचना त्वत्रैवं बोध्या -
स्वभावः सामान्यस्वभावः
विशेषस्वभावः (१) अस्तिस्वभावः
(१) चेतनस्वभावः (२) नास्तिस्वभावः
(२) अचेतनस्वभावः (३) नित्यस्वभावः
(३) मूर्तस्वभावः (४) अनित्यस्वभावः
(४) अमूर्तस्वभावः (५) एकस्वभावः
(५) एकप्रदेशस्वभावः (६) अनेकस्वभावः
(६) अनेकप्रदेशस्वभावः (७) भेदस्वभावः
(७) विभावस्वभावः (८) अभेदस्वभावः
(८) शुद्धस्वभावः (९) भव्यस्वभावः
(९) अशुद्धस्वभावः (१०) अभव्यस्वभावः
(१०) उपचरितस्वभावः का (११) परमभावस्वभावः
(१) कर्मजनित उपचरितस्वभावः (२) स्वभावजनित उपचरितस्वभावः प्रकृते आध्यात्मिकोपनयस्त्वेवम् - स्वकल्पनया ये सुन्दरविचारतरङ्गा मनसि जायन्ते ते शुभभावतया शीघ्रं न ज्ञेयाः। एवं क्वचित् कुत्रचित् सद्वाक्यश्रवण-पठनादिना मनसि य उत्साहः जायते सोऽपि नाऽधैर्येण शुभभावत्वेनाऽवसेयः। किन्तु स्वभूमिकोचितविविधनय-प्रमाणमीमांसया सत्सङ्गपूर्वं स्व-परस्वभावगोचरमार्मिकबोधमुपलभ्य मार्गानुसारिक्षयोपशमतः यः भावः प्रशस्ततया परिच्छिद्यते, स एव शुभभावत्वेन ग्राह्यः, शुद्धस्वभावप्राप्तिप्रयोजनतः पोषणीयः, वर्तमानस्वभूमिकानुसारेण वर्धनीयश्चेत्युपदेशः।
(સ્વ) પ્રસ્તુતમાં સામાન્ય-વિશેષ સ્વભાવને દેખાડનાર કોઇક પરામર્શકર્ણિકા વ્યાખ્યામાં જણાવેલ છે. તે જોવા માત્રથી સ્પષ્ટ હોવાથી અહીં કર્ણિકા સુવાસમાં તેને ફરીથી જણાવતા નથી.
*प्रशस्त मापने मोजणी આધ્યાત્મિક ઉપનય - પોતાની કલ્પનાથી સુંદર મજાના તરંગો મનમાં ઊભા થઈ જાય તેને શુભ (વા ભાવ તરીકે સમજી લેવાની ઉતાવળ ન કરવી. તેમજ ક્યાંક કોઈક સારા વાક્યને વાંચીને કે સાંભળીને
મનમાં ઉત્સાહ પ્રગટી જાય તેની પણ શુભ ભાવ તરીકે ખતવણી કરવાની અધીરાઈ ન કરવી. પરંતુ એ સ્વભૂમિકાયોગ્ય વિવિધ નયોની અને પ્રમાણની વિચારણા દ્વારા સત્સંગપૂર્વક સ્વ-પરસ્વભાવનો માર્મિક
બોધ મેળવી, માર્ગાનુસારી ક્ષયોપશમના આધારે જેમાં પ્રશસ્તતાનો સિક્કો લાગે તેને શુભ ભાવ તરીકે સમજવો, પકડવો, સ્થિર કરવો, શુદ્ધસ્વભાવની ઝડપથી પ્રાપ્તિ કરવાના પ્રયોજનથી જ તેને પુષ્ટ કરવો તથા આપણી વર્તમાન સાધકદશા અનુસાર વધારવો. આમાં પીછેહઠ ન કરવી. આવો અહીં સંદેશ મળે છે.
