Page Text
________________
१८९६ ० सप्तमविशेषस्वभावाऽऽख्यानम् ॥
१२/८ જી હો ભાવ સ્વભાવહ અન્યથા, લાલા છઈ વિભાવ વડ વ્યાધિ; જી હો એ વિણ ન ઘટઈ જીવનઈ, લાલા અનિયત કર્મ ઉપાધિ ૧૨/ટા (૨૦૨) ચતુર.
સ્વભાવથી જે અન્યથાભાવ તે વિભાવસ્વભાવ કહિયઈ. તે (વડ=) મહા વ્યાધિરૂપ છઇ. એ વિભાવસ્વભાવ માન્યા વિના જીવનમાં અનિયત કહતાં નાનાદેશ-કાલાદિવિપાકી કર્મ ઉપાધિન (ઘટઈક) લાગો જોઈએ. साम्प्रतम् अवसरसङ्गतिप्राप्तं सप्तमं विभावाख्यं स्वभावविशेषमाह - 'स्वेति ।
स्वभावतोऽन्यथाभावो विभावो निष्ठुरो ज्वरः।
विना तमात्मनो नैवानियतकर्मयोगता।।१२/८।। પ્રકૃત્તેિ રૂપાન્વયત્વેવમ્ – માવતઃ અન્યથામાવઃ વિમાવઃ (ઉચ્યતે) I (વ) નિષ્ફરઃ ર્વર: | તં વિના ત્મિનઃ નિયતિર્મયોતા નૈવ (સમત) ૨/૮
स्वभावतः = मौलप्रकृतेः अन्यथाभावः = अन्यप्रकारेण भवनं हि विभावः = विभावाभिधानः श स्वभावविशेष उच्यते । यथा ज्ञानस्य अज्ञानरूपेण परिणमनं विभावस्वभावः। तदुक्तं बृहन्नयचक्रे क “सहजादो रूवंतरगहणं जो सो हु विब्भावो” (बृ.न.च.६४) इति । स च निष्ठुरः = परिणामकटुकः ज्वरः णि = महाज्वरलक्षणो दुर्दान्तो व्याधिः । का सर्वथा स्वभावैकाऽभ्युपगमपक्षे हि तं = विभावस्वभावं विना आत्मनः = जीवस्य अनियतकर्मयोगता = विभिन्नदेश-कालविपाकिकर्मोपाधिसङ्गतिः नैव सम्भवेत्, संसारिजीवेषु उपाधिसम्बन्ध
અવતરણિકા :- હવે સાતમાં વિશેષ સ્વભાવના પ્રતિપાદનનો અવસર છે. અવસરસંગતિ પ્રાપ્ત વિભાવ નામના સાતમાં વિશેષસ્વભાવને ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે :
વિભાવસ્વભાવ નિષ્ફર જ્વર જ શ્લોકાર્થી :- સ્વભાવથી અન્યથાભાવ તે વિભાવ જાણવો. તે નિષ્ફર જ્વર છે. તેના વિના આત્મામાં અનિયત કર્મનો સંયોગ થઈ ન શકે. (૧૨૮)
જે વિભાવપરિણામની વિચારણા કે વા વ્યાખ્યાર્થી:- મૂળભૂત પ્રકૃતિથી અન્ય પ્રકારે દ્રવ્યનું પરિણમન થવું તે “વિભાવ' નામનો વિશેષ સ્વભાવ
કહેવાય છે. જેમ કે જ્ઞાનનું અજ્ઞાનસ્વરૂપે પરિણમન તે વિભાવસ્વભાવ કહેવાય. બૃહદ્ભયચક્રમાં જણાવેલ સ છે કે “સહજ સ્વરૂપમાંથી રૂપાન્તરનું ગ્રહણ થવું તે વિભાવ નામનો વિશેષ સ્વભાવ છે. આ વિભાવસ્વભાવ મહાવરસ્વરૂપ વ્યાધિ છે. આત્મા માટે આ વ્યાધિ અત્યંત નિષ્ઠુર છે. તેનું પરિણામ અત્યંત કડવું છે. તેનું માંડ-માંડ દમન કરી શકાય છે.
ના વિભાવરવભાવ વિના કર્મબંધનો અસંભવ - (સર્વથા.) જો આત્માનો ફક્ત સ્વભાવપરિણામ જ એકાંતે માનવામાં આવે તો વિભાવસ્વભાવ વિના જુદા-જુદા દેશમાં, વિભિન્ન કાળમાં, પોતાનું ફળ દેખાડનાર કર્મસ્વરૂપ ઉપાધિનો સંબંધ આત્મામાં સંભવી 1. सहजाद् रूपान्तरग्रहणं यत् स हि विभावः।
| SR No. | 022382 |
| Book Title | Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yashovijay |
| Publisher | Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 360 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Book_Devnagari |
| File Size | 13 MB |