Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

SR No.: 022382
Original Sutra Author: N/A
Author: Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
Publication Year: 2013
Total Pages: 360
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati & Book_Devnagari
File Size: 13 MB

Page 144

१७५४
• भामहालङ्कारसन्दर्भः ।
११/८ प च नैव सम्भवास्पदा, सर्वथैवैकस्य कार्यद्वयजनकत्वाऽयोगात् । तदुक्तं भामहालङ्कारे “न चैकस्य છત્તીયમ્” (મામ પરિ.૬/સ્તો.૧૮) તિા
एतावता यदेव स्वसन्तानगतं रूपादिकम् अव्यवहितोत्तरं तत् प्रत्येव पूर्ववर्तिनो रूपादेः न उपादानकारणता इत्यपि निरस्तम्, श आनन्तर्यमात्रस्य तदन्यसाधारण्येनोपादानोपादेयभावाऽनियामकत्वात्, क निरन्वयनाशाभ्युपगमेन सन्तानस्य काल्पनिकत्वाच्च ।
છે તથા સર્વથા એક છે. તેથી રૂપષણ એ રૂપ પ્રત્યે ઉપાદાનકારણ અને આલોકાદિ પ્રત્યે નિમિત્તકારણ બને તે સંભવિત નથી. કારણ કે સર્વથા એકસ્વરૂપ પદાર્થ કદાપિ બે કાર્યનો ઉત્પાદક બની ન શકે. રૂપ-આલોક વગેરેને એક અખંડ રૂપેક્ષણના કાર્ય તરીકે માની ન શકાય. ભામહાલંકારમાં જણાવેલ છે કે “સર્વથા એક વસ્તુના બે કાર્ય = ફળ ન હોય.'
બૌદ્ધ :- (તાવતા.) અમારા મતમાં અસંભવ જેવું કશું નથી. કારણ કે અમે સ્વસન્તાનગત અવ્યવહિતઉત્તરવર્તી રૂપાદિ પ્રત્યે જ પૂર્વવર્તી રૂપાદિને ઉપાદાનકારણ માનીએ છીએ. તેથી પરસંતાનવર્તી આલોક-રૂપાદિ પ્રત્યે કે વ્યવહિતોત્તરવર્તી રૂપાદિ પ્રત્યે વિવક્ષિત રૂપાદિક્ષણને ઉપાદાનકારણ બનવાની કોઈ આપત્તિને અમારા મતમાં અવકાશ નથી. અમે દર્શાવેલ કાર્ય-કારણભાવમાં અવ્યવહિતોત્તરવર્તિતા અને સ્વસન્તાનવર્તિતા - આ બે મુખ્ય વિનિગમક = નિયામક તત્ત્વ છે.
આનન્દર્ય અનિયામક આ જૈન :- (જ્ઞાન) તમારી ઉપરોક્ત દલીલ વ્યાજબી નથી. કારણ કે “સર્વથા એક પદાર્થ હોય તે અનેકને આ ઉત્પન્ન કરી ન શકે - આ વાત હમણાં જ ઉપર જણાવેલ છે. તદુપરાંત, ફક્ત આનન્તર્ય = અનન્તરઉત્તરવર્તિતા = અવ્યવહિતઉત્તરવર્તિતા તો નૂતન રૂપાદિના સમકાલીન આલોક, મનસ્કાર વગેરેમાં પણ
અનુગત છે. તેથી પૂર્વવર્તી રૂપાદિ જેમ અનન્તરઉત્તરવર્તી રૂપાદિ પ્રત્યે ઉપાદાનકારણ છે તેમ અવ્યવહિતગ ઉત્તરક્ષણવૃત્તિ આલોક, મનસ્કાર વગેરે પ્રત્યે પણ તે ઉપાદાનકારણ બનવાની સમસ્યા દુર્વાર થશે. તેથી
આનન્તર્યમાત્રને ઉપરોક્ત ઉપાદાન-ઉપાદેયભાવનું નિયામક માની શકાતું નથી. ઉપાદેય કાર્ય તરીકે જે આલોકાદિ માન્ય ન હોય તેમાં પણ રહેનાર આનન્તર્ય ધર્મ કાર્યતાનું નિયમન કઈ રીતે કરી શકે ?
બૌદ્ધ :- માત્ર અવ્યવહિતઉત્તરવર્તિત્વ નહિ પરંતુ સ્વસન્તાનવર્તિત્વ પણ ઉપરોક્ત ઉપાદાન -ઉપાદેયભાવમાં નિયામક છે. આ વાત તો હમણાં જ અમે તમને જણાવી ગયા છીએ ને ! આલોકાદિ પ્રસ્તુતમાં રૂપના અવ્યવહિતઉત્તરવર્તી હોવા છતાં રૂપસન્તાનવર્તી નથી. તેથી તેના પ્રત્યે રૂપને ઉપાદાનકારણ માનવાની આપત્તિ અમારા મતમાં નહિ આવે.
બૌદ્ધસંમત સંતાન અપારમાર્થિક . જૈન :- (નિર) ના, તમારું ઉપરોક્ત સમાધાન પણ વ્યાજબી નથી. કારણ કે તમે બૌદ્ધો તો નિરન્વય નાશને સ્વીકારો છો. વર્તમાનક્ષણવર્તી રૂપાદિનો ઉત્તર ક્ષણમાં નિરન્વય = નિકૂલ નાશ થાય છે. કોઈ પણ સ્વરૂપે તેનો ઉત્તર કાલમાં અન્વય = અનુગમ હોતો નથી. સર્વથા વિલક્ષણ નૂતન