________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ ક્યારેક વીર્યને પ્રધાન કરીને કહેવામાં આવે કે, સર્વ કલ્યાણનું કારણ હિતાનુકૂલ ઉચિત ક્રિયા જ છે. તે સ્થાનમાં પણ ગૌણરૂપે સમ્યગુજ્ઞાન સ્વીકૃત જ છે; કેમ કે સમ્યગુજ્ઞાન વગર હિતાનુકૂલ ક્રિયા થઈ શકે નહીં.
(૨) બે ધર્મીની પરસ્પર ગૌણમુખ્યભાવવિવક્ષાવાળો નેગમનય :- જેમ કોઈ વિવક્ષિત કાર્ય બે વ્યક્તિ દ્વારા થયેલું હોય છતાં કોઈકને પ્રધાન કરીને અન્ય ધર્મીને ગૌણ કરીને કહેવામાં આવે કે, આ કાર્ય આ પુરુષે જ કર્યું છે” ત્યાં અર્થથી અન્ય પુરુષનો વ્યાપાર હોવા છતાં તે ગૌણ બને છે.
(૩) ધર્મ અને ધર્મીની પરસ્પર ગૌણમુખ્યભાવવિવક્ષાવાળો નેગમનય :જેમ કોઈ યોગ્ય જીવ તત્ત્વને જાણવા માટે સ્વપરાક્રમ કરતો હોય ત્યારે ધર્મી એવો જીવ જ તત્ત્વની પ્રાપ્તિ કરે છે તોપણ તે જીવમાં વર્તતી માર્ગાનુસારી બુદ્ધિરૂપ ધર્મને મુખ્ય કરીને કહેવામાં આવે કે આ જીવમાં વર્તતી માર્ગાનુસારી બુદ્ધિને કારણે જ તેને તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થઈ; કેમ કે બુદ્ધિનું ફળ તત્ત્વવિચારણા છે. આથી જ, અન્ય કોઈ જીવ તે પ્રકારે જ શાસ્ત્રવચનાનુસાર અધ્યયનમાં પ્રયત્ન કરતો હોવા છતાં તેનામાં માર્ગાનુસારી બુદ્ધિનો ક્ષયોપશમ થયેલો ન હોય તો તેને વિપરીત જ બોધ થાય છે, તેમ કહીને ધર્મી એવા પુરુષને ગૌણ કરવામાં આવે અને માર્ગાનુસારી બુદ્ધિને પ્રધાન કરવામાં આવે તો નૈગમનયના ત્રીજા ભેદની પ્રાપ્તિ થાય છે. મૂળ બોલ :| (i) સંગ્રહ-૨ - (૧) પરસંગ્રહ, (૨) અપરસંગ્રહ. ભાવાર્થ
(i) સંગ્રહનય - સંગ્રહનયના બે ભેદો છે : (૧) પરસંગ્રહ અને (૨) અપરસંગ્રહ.
(૧) પરસંગ્રહનય :- પ્રકૃષ્ટ સંગ્રહ કરનાર દૃષ્ટિ પરસંગ્રહનય છે. સત્ રૂપે સર્વ દ્રવ્યો અને સર્વ ભાવોનો સંગ્રહ કરે છે તે પરસંગ્રહનય છે.
(૨) અપરસંગ્રહનય - જેમ, ઘટવરૂપે સર્વ ઘટનો સંગ્રહ કરે તે અવાંતર સંગ્રહ અર્થાત્ અપરસંગ્રહ છે.
