________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ
૩૯ વ્યવહારનયનો વિષય વિસ્તૃત છે. વળી, વ્યવહારનય વિવક્ષિત ઘટને ત્રણે કાળવર્તી ઘટરૂપે સ્વીકારે છે, જ્યારે સંગ્રહનય “ઘટત્વેન'સર્વ ઘટનો સંગ્રહ કરે છે, તેથી સંગ્રહનય સર્વ ઘટોનો સંગ્રહ કરનાર હોવાથી વ્યવહારનયને અભિમત ઘટ કરતાં સંગ્રહનય વિસ્તૃત અર્થગ્રાહી છે. વળી, કોઈ પુરુષ જીવોની હિંસા કરે તે સર્વ હિંસાનો હિંસાપણારૂપે સંગ્રહનય સ્વીકાર કરે છે; પરંતુ ઘટને કોઈ ફોડી નાખે તો “તેણે ઘટની હિંસા કરી છે તેમ સ્વીકારીને હિંસારૂપે સંગ્રહનય સંગ્રહ કરતો નથી, જ્યારે નિગમનય તો કોઈ પુરુષ જીવોની હિંસા કરે કે ઘટાદિ અજીવ પદાર્થને ફોડી નાખે તોપણ “પટો મને હિંસિતઃ' એમ કહીને જીવ-અજીવવિષયક હિંસા સ્વીકારે છે. તેથી નૈગમનય સંગ્રહનય કરતાં વિસ્તૃત વિષયને ગ્રહણ કરનાર છે. મૂળ બોલ :
ઉત્તરોત્તર સંક્ષિપ્ત વિષયગ્રાહી - નૈગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, ઋજુસૂત્ર, શબ્દ, સમભિરૂટ, એવંભૂત. ભાવાર્થ :
નિગમનયથી માંડીને એવંભૂતનય ઉત્તરોત્તર સંક્ષિપ્ત વિષયગ્રાહી છે. પૂર્વમાં એવંભૂતનયથી માંડીને નૈગમનય ઉત્તરોત્તર વિસ્તૃત વિષયગ્રાહી બતાવ્યા, તેનાથી વિપરીત નૈગમનયથી માંડીને એવંભૂતનયની વિચારણા કરવામાં આવે તો તે પ્રમાણે ઉત્તરોત્તર સંક્ષિપ્ત વિષયગ્રાહી નયની પ્રાપ્તિ થાય. મૂળ બોલ :
ઉત્તરોત્તર પૂલતા વિષયગ્રાહી ઃ- એવંભૂત, સમભિરૂટ, શબદ, ઋજુસૂત્ર, વ્યવહાર, સંગ્રહ, નૈગમ. ભાવાર્થ :
એવંભૂતનયથી માંડીને નગમનય ઉત્તરોત્તર પૂલતાગ્રાહી છે; કેમ કે એવંભૂતનય અત્યંત સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી જોનાર હોવાથી ઘટનક્રિયાકાળમાં જ ઘટને ઘટ કહે છે, અન્ય કાળમાં તે જ ઘટને “ઘટ' કહેતો નથી. તે પ્રકારની એવંભૂતનયની સૂક્ષ્મદ્રષ્ટિ કરતાં કંઈક સ્કૂલદૃષ્ટિ સમભિરૂઢનયની હોવાથી
