________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ ભાવાર્થ -
સમભિરૂઢનય અને એવંભૂતનય પર્યાયના ભેદથી વસ્તુનો ભેદ કરે છે. જેમ એક જ ઘટનો ઘટપર્યાયના અને કુંભપર્યાયના ભેદથી ભેદ કરે છે. મૂળ બોલઃ
યથાર્થ તથાગ્રાહી - એવંભૂતનય. ભાવાર્થ :
એવંભૂતનય “યથા અર્થ છે તે પ્રમાણે” ગ્રહણ કરનાર નય છે. જે શબ્દનો જે અર્થ છે તે પ્રકારના કાર્યને કરતી વસ્તુને તે શબ્દથી વાચ્ય કહે છે તે એવંભૂતનય છે. મૂળ બોલઃ
ઉત્તરોત્તર વિસ્તૃત વિષયગ્રાહી - એવંભૂત, સમભિરૂટ, શબદ, ઋજુસૂત્ર, વ્યવહાર, સંગ્રહ, નૈગમ. ભાવાર્થ:
એવંભૂતનયથી માંડીને નૈગમન સુધીના નયો ઉત્તરોત્તર વિસ્તૃત વિષયને ગ્રહણ કરે છે. એવંભૂતનય ઘટનક્રિયા કરતા ઘટને જ ઘટ કહે છે, જ્યારે સમભિરૂઢનય ઘટનક્રિયા ન થતી હોય અને ઘટનક્રિયા થતી હોય તે બંનેને ઘટ કહે છે. તેથી એવંભૂતનયથી વિસ્તૃત એવા ઘટરૂપ અર્થને સમભિરૂઢનય ગ્રહણ કરે છે. વળી, સમભિરૂઢનય એક જ ઘટને ઘટ અને કુંભ શબ્દથી ભિન્ન કરે છે, તેને જ શબ્દનય એકરૂપે સ્વીકારે છે. તેથી સમભિરૂઢનય કરતાં શબ્દનયનો વિષય વિસ્તૃત બને છે; કેમ કે તે “ઘટ” અને “કુંભ' બંને શબ્દથી વાચ્ય “ઘટને સ્વીકારે છે. વળી, શબ્દનય લિંગના ભેદથી અને એકવચનબહુવચનના ભેદથી વસ્તુનો ભેદ કરે છે. તેથી એક જ તટને ‘તદ:', ‘તર' અને ત૮' એમ કહેવાથી એ ત્રણેનો ભેદ કરે છે, જ્યારે ઋજુસૂત્રનય એ સર્વને “તટ' પદથી ગ્રહણ કરે છે. તેથી ઋજુસૂત્રનયનો વિષય શબ્દનયના વિષય કરતાં વિસ્તૃત અર્થગ્રાહી છે. વળી, ઋજુસૂત્રનય વર્તમાનક્ષણવર્તી વસ્તુને સ્વીકારે છે અને વ્યવહારનય ત્રિકાળવર્તી વસ્તુને સ્વીકારે છે. માટે ઋજુસૂત્રનય કરતાં
