________________
૨૯
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ વિષયક જ્ઞાન થાય ત્યારે સ્વજાતિ-વિજાતિ અસભૂતવ્યવહારથી તે મતિજ્ઞાન થવાને કારણે સ્વજાતિ-વિજાતિ અસદ્દભૂતવ્યવહારથી જીવ-અજીવ વિષયક મતિજ્ઞાન છે તેમ કહેવાય છે.
(૨) ઉપચરિતોપચરિત અસભૂત વ્યવહાર - એક ઉપચાર ઉપર બીજો ઉપચાર કરવામાં આવે ત્યારે ઉપચરિતોપચરિત અસભૂત વ્યવહાર બને છે, જે શુદ્ધ ઉપચરિત અસભૂત વ્યવહારથી ભિન્ન છે. તેના પણ ત્રણ ભેદો છે.
(i) સ્વજાતિ ઉપચરિત અસભૂત વ્યવહાર:- “હું પુત્રાદિક” એમ કહેવામાં આવે ત્યારે સ્વજાતિ ઉપચરિત અસભૂત વ્યવહાર બને છે; કેમ કે પિતાની અપેક્ષાએ પોતે પુત્રાદિક છે અને પોતાના પુત્રાદિથી પોતાનો ભેદ છે તોપણ અતિરાગને કારણે પોતાના પુત્રાદિ સાથે પોતાનો અભેદ કરીને “હું પુત્રાદિક કહેતી વખતે અભેદ સંબંધનો ઉપચાર કરાય છે અથવા “આ મારા પુત્રાદિ છે' એમ કહેવામાં આવે ત્યારે પણ સ્વજાતિ ઉપચરિત અસદ્ભુત વ્યવહારની પ્રાપ્તિ છે.
(ii) વિજાતિ ઉપચરિત અસભૂત વ્યવહાર ઃ- “મારાં વસ્ત્રાદિક” કહેવામાં આવે છે ત્યારે વસ્ત્રાદિ પુદ્ગલરૂપ હોવા છતાં પણ વિજાતિ એવા પુદ્ગલોનો આત્માની સાથે અભેદ ઉપચાર કરાય છે તેથી વિજાતિ ઉપચરિત અસભૂત વ્યવહારની પ્રાપ્તિ છે. | (ii) સ્વજાતિ-વિજાતિ ઉપચરિત અસભૂતવ્યવહાર:- “આ ગઢ મારો છે અથવા “આ દેશ મારો છે” એમ કહેવામાં આવે ત્યારે ગઢમાં કે દેશમાં રહેલા સર્વ જીવોનો અને સર્વ પુદ્ગલોનો પોતાના આત્માની સાથે અભેદ ઉપચાર થાય છે. અહીં સ્વજાતિ એવા જીવ અને વિજાતિ એવા પુદ્ગલોનો આત્મા સાથે ઉપચાર હોવાથી સ્વજાતિ-વિજાતિ ઉપચરિત અસભૂતવ્યવહારની પ્રાપ્તિ છે.
આ ત્રણે ભેદોમાં આત્માનો દેહ સાથે અભેદ ઉપચાર કર્યા પછી બીજો ઉપચાર છે તેથી આ ત્રણે ભેદોમાં ઉપચરિત ઉપચરિત અસદૂભૂત વ્યવહારની પ્રાપ્તિ છે. મૂળ બોલ :
આધ્યાત્મિક ગયો-૨
