________________
૯૨
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ ભાવાર્થ :
(૧) પુરુષ ઉપર વ્યંજનપર્યાયનું અને અર્થપર્યાયનું યોજન બતાવે છે –
(i) જન્મથી મરણ પર્યત :- જન્મથી માંડીને મરણ સુધી પુરુષનો જે મનુષ્યપર્યાય દેખાય છે તે વ્યંજનપર્યાય છે; કેમ કે ત્રણ કાળમાં સ્પર્શે છે અને મનુષ્યરૂપે તે જીવને વ્યક્ત કરે છે.
(ii) બાળ-તરુણ વગેરે પર્યાય - વળી, પુરુષને આશ્રયીને અર્થપર્યાય બાળ-તરુણ વગેરે પર્યાયો છે અર્થાત્ વર્તમાનક્ષણમાં જે બાળભાવ વર્તતો હોય, જે તરુણભાવ વર્તતો હોય વગેરે પર્યાયો વર્તમાનકાળસ્પર્શી હોવાથી અર્થપર્યાય છે. મૂળ બોલ :
(૨) કેવળજ્ઞાન ઉપર વ્યંજનપર્યાય અને અર્થપર્યાય - (1) શુદ્ધ વ્યંજનપર્યાય - શુદ્ધ આત્મગુણત્વ,
(in) અર્થપર્યાય (ઋજુસૂબાદેશથી) – (૧) ભવસ્થત્વ, (૨) સિદ્ધસ્થત્વ. ભાવાર્થ
(૨) કેવળજ્ઞાન ઉપર વ્યંજનપર્યાય અને અર્થપર્યાયનું યોજન બતાવે છે –
(i) શુદ્ધ વ્યંજનપર્યાય - શુદ્ધ આત્મગુણત્વ એ શુદ્ધ વ્યંજનપર્યાય છે; કેમ કે કેવલીમાં વર્તતું કેવળજ્ઞાન એ આત્માનો શુદ્ધ ગુણ છે, તેથી તેમાં શુદ્ધ આત્મગુણત્વ છે. તે શુદ્ધ આત્મગુણત્વ ત્રિકાળવર્તી છે માટે કેવળજ્ઞાનમાં વર્તતું શુદ્ધ આત્મગુણત્વ શુદ્ધ વ્યંજનપર્યાય છે.
(ii) અર્થપર્યાય (ઋજુસૂત્રાદેશથી):- પૂલથી કેવળજ્ઞાનના બે ભેદ છે : (૧) ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન અને (૨) સિદ્ધસ્થ કેવળજ્ઞાન. તેથી તે બેને આશ્રયીને અર્થપર્યાયના બે ભેદ છે.
(૧) ભવસ્થત્વ :- ભવસ્થ કેવળજ્ઞાનની વર્તમાનક્ષણના ઉપયોગને સામે રાખીને જોવામાં આવે તો કેવલીમાં રહેલ ભવસ્થત્વ પર્યાય એકક્ષણવર્તી હોવાથી અર્થપર્યાય છે.
