________________
શ્રખર થોરની કથા ૦ (૩૯) કે
પોતાના મંદિરમાં વિનોદ માટે રાખેલા વાનરોને તે ઉપદ્રવ શાંત કરવાને મોકલ્યા. ત્યારે વનપાળે વિચાર્યું કે, “અહો ! અહિ તો મૂળથી જ કામ વિનાશ થઈ ગયું. કારણ કે, જેના ઉદ્યાનના રક્ષકો વાંદરા છે, મદિરાના રક્ષકો કલાલ છે, અને બકરાના રક્ષકો હાર (રીંછ) છે, તેનું કાર્ય મૂળથી જ વિનાશ થાય છે. તેમ જ વિવેક રૂપી ચક્ષુ વિના અન્યાય માર્ગના અંધકારમાં પડી જવાય, તેમાં શો અપરાધ ગણાય? કહ્યું છે કે : જે સ્વાભાવિક વિવેક છે, તે એક ચક્ષુ છે; અને જે વિવેકી માણસ સાથે રહેવું તે બીજી ચક્ષુ છે. એ બન્ને ચક્ષુ જેને પૃથ્વિમાં નથી, તે માણસ પૃથ્વિમાં આંધળો છે. તેથી બે ચક્ષ વિનાનો માણસ અવળે રસ્તે ચાલે તેમાં શો અપરાધ ગણાય ? તેથી આ રાજા વિવેકરૂપ ચક્ષુથી રહિત છે, માટે તેમાં તેનો બિલકુલ અપરાધ નથી; અને જેઓ કુલીન માણસ છે, તેઓને સુકૃતધર્મ શીખવવું પડતું નથી. કહ્યું છે કે : હંસોને સારી ગતિ, કોયલને મધુર અવાજ, મોરને નૃત્ય, કેસરીસિંહને શૌર્યતાનો ગુણ, મલયાચલના વૃક્ષોને સુગંધ તથા શીતળતા, અને કુલીન માણસોને સુકૃતધર્મ એ કોઈએ શીખવ્યાં નથી. અર્થાત તેઓને તે સ્વાભાવિક રીતે જ પ્રાપ્ત થાય છે. વળી કૌસ્તુભમણિમાં પ્રકાશની લક્ષ્મી કોણ કરે છે? અમૃતને મધુર કરવાનું કર્મ આચરણ કોણ કરે છે? ચંપકવૃક્ષનાં પુષ્પને સુગંધી કોણ કરે છે ? તેમ જ સાધુ પુરુષના વિવેકનો હેતુ કોણ થાય છે ?'
આવી રીતે વ્યાખ્યાનથી સૂચવ્યું, તો પણ રાજાના સમજવામાં આવ્યું નહી. પછી યમદંડ ઘેર ગયો. એવી રીતે છ દિવસ ગયા.
સાતમે દિવસે રાજાએ તેવી જ રીતે પૂછ્યું. વિલંબ થવાનું કારણ પૂછતાં તેણે કહ્યું કે, “ચૌટામાં કોઈ એક માણસે કથા કહી, તે મારા સાંભળવામાં આવતાં, હારે વિલંબ થયો છે. રાજાએ તે કથા કહેવાનું કહ્યું. એટલે યમદંડ કથા કહેવા લાગ્યો.
અવંતીદેશમાં ઉજ્જયિની નગરી છે. ત્યાં યશોભદ્ર નામે સાર્થવાહ રહેતો હતો. તેને બે સ્ત્રીઓ હતી. એક વખતે તેણે પોતાની બે સ્ત્રીઓ પોતાની માતાને સોંપી શુભ મુહૂર્ત પરિવાર સહિત નગરની બહાર પ્રસ્થાન કર્યું. તેની માતા દુરાચારિણી હતી તેથી તે જ દિવસે તે કોઈ પુરુષની સાથે ઘરની વાડીમાં રહેલી હતી.
એવામાં કોઈ કામના પ્રસંગે સાર્થવાહ રાત્રીએ પોતાના ઘેર પાછો
