________________
રુખપુર શ્રોની કથા • (૨૫) સર્વ બંદોબસ્ત કરીને નિકળ્યો. યમદંડે સર્વ જનને આનંદ થાય તેવી રીતે પ્રજાનું રક્ષણ કર્યું.
કેટલેક દિવસે શત્રુઓનો પરાભવ કરી રાજા મ્હોટા આનંદ સાથે પોતાના નગરમાં આવ્યો. રાજાના દર્શનને માટે નગરનું મહાજન સામું ગયું. રાજા દરબારમાં આવી પોતાના યોગ્ય આસન ઉપર બેઠો. સર્વ મહાજન પણ પાસે યોગ્ય આસન ઉપર બેઠું. રાજાએ કહ્યું : ‘હે મહાજન લોકો ! તમે સુખી છો ?’ મહાજને કહ્યું ‘આપના કોટવાળ યમદંડના પ્રસાદથી ઘણા સુખી છીએ.’ વળી કેટલીકવાર બેસાડી સર્વને તાંબૂલ આપી ફરીથી રાજાએ પૂછ્યું કે, ‘તમે સુખી છો ?' ત્યારે તેઓએ કહ્યું કે, ‘આપના કોટવાળના પ્રસાદથી સુખી છીએ.’ પછી રાજાએ સર્વને વિદાય કર્યા. થોડીવાર રાજાએ વિચાર્યું કે, ‘અહો ! આ યમદંડ કોટવાળે મ્હારી સર્વ પ્રજાને સ્વાધીન કરી લીધી. એ દુષ્ટ અને રાજદ્રોહી છે. તેથી એને મ્હારે કોઈ ઉપાયથી મારવો જોઈએ. કહ્યું છે કે : જે રાજાઓ અધિકારીઓના હાથમાં રાજ્યનો ભાર આપી પોતે સ્વેચ્છાવિહારને સાર
માની રહે છે, તે મૂઢ રાજાઓ બિલાડાના ટોળાને દૂધ આપીને સૂઈ રહેવા જેવું કરે છે. એવી રીતે અપમાન વડે ખિન્ન થઈ રહેલો રાજા કોઈની પાસે તે હકીકત નિવેદન કરતો નથી. કહ્યું છે કે : દ્રવ્યનો નાશ, મનનો તાપ, ઘરનાં દુરાચરણ, ઠગાયા હોઈએ તે અને અપમાન; આટલી વસ્તુઓનાં બુદ્ધિવાન્ પુરુષ પ્રગટ કરવી નહીં. વળી આયુષ્ય, ધન, ઘરનું છિદ્ર, મંત્ર, મૈથુન, ઔષધ, દાન, માન અને અપમાન એ નવ વાનાં ગુપ્ત રાખવાં.' એક વખતે રાજાની ચેષ્ટાને તથા આકૃતિને જાણી યમદંડે રાજાનું દુષ્ટ મન જાણી લીધું. તત્કાળ એ મનમાં વિચાર કરવા લાગ્યો કે, ‘અરે ! મેં સર્વ પ્રજાને આનંદકારી એવું રાજાનું કામ કર્યું, તેમ છતાં પણ રાજા મ્હારા ઉપર દુષ્ટ વિચાર લાવે છે ! તેથી જે લોકોક્તિ કહેવાય છે કે, ‘રાજા કોઈને વશ્ય નહીં.’ એ વાત સત્ય છે. કહ્યું છે કે : કાગડામાં પવિત્રતા, જુગારીમાં સત્યતા, નપુંસકમાં ધીરજ, દારૂ પીનારમાં તત્વની ચિંતા, સર્પમાં ક્ષમા, સ્ત્રીઓમાં કામની શાંતિ અને રાજા મિત્ર, આવું બધું કોઈએ જોયું નથી અને સાંભળ્યું પણ નથી.'
એક વખત રાજાએ મંત્રી અને પુરોહિતને બોલાવીને કહ્યું કે, ‘આ યમદંડ કોટવાળ દુષ્ટ અને રાજદ્રોહી છે, માટે તેને કોઈ ઉપાયથી મારી નાંખવો
