________________
૧૧૨
પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતત્વ પ્રકરણ
આયુષ્યના ઉપઘાતક ઉપક્રમના સાત પ્રકાર
કાળસ્થિતિની અપેક્ષાએ આયુષ્યને ઘટાડનારા ઉપક્રમે સાત જાતના છે. તે આ–૧ અધ્યવસાયઉપક્રમ, ૨ નિમિત્તઉપક્રમ, ૩ અહારઉપક્રમ, ૪ વેદનાઉપકમ, ૫ પરાઘાતઉપકમ, સ્પર્શઉપક્રમ ને ૭ ઉચ્છવાસઉપક્રમ.
૧. અધ્યવસાય ઉપકમ=રાગથી, સ્નેહથી કે ભયથી જે મરણ થાય તે “અધ્યવસાય ઉપક્રમ કહેવાય. અધ્યવસાય=ભાવના યા પરિણામ. ઉક્ત ત્રણે જાતના અધ્યવસાયનાં ઉદાહરણ મશઃ નીચે મુજબ છે.
(૧) એકદા એક પાણી પાનારી યુવતી યોવન વનની અવનવી લીલાઓથી લલિત સુરૂપવાન યુવાનને નિહાળીને તેના ઉપર મોહ પામી અને કામદેવના તીણ બાણથી વીંધાણું. દરમ્યાન જોત જોતામાં તે યુવક પલકમાં ત્યાંથી પલાયન થઈ અદશ્ય થઈ ગયા. હવે આ કામઘેલી બનેલી યુવતી તે યુવકના વિરહાનળથી પળપળ વિહ્વળ બની, કામદશાની દશમી દશાને સાક્ષાત્કાર કરતી, ઝુરી ખુરીને મરણ પામી. આ ઉદાહરણમાં રાગના અધ્યવસાયથી મરણ નીપજેલ છે.
(૨) કોઈ એક પતિ વિરહિણી સ્ત્રી, પિતાના પતિના મિત્રો દ્વારા, હસતાં હસતાં મશ્કરીમાં, પરદેશ ગયેલા પિતાના પતિના અવસાન પામ્યાના શ્રવણ માત્રથી જ
