________________
બે વચ્ચેના ભેદ વૈજ્ઞાનિકે પણ સ્વીકારે છે. પાણી અને વનસ્પતિમાં જીવ લેવાની પ્રત્યક્ષ સાબિતી હિંદ અને હિંદ બહાર પ્રયોગો દ્વારા હિંદના ખ્યાતનામ વૈજ્ઞાનિક સત શ્રી જગદીશચંદ્ર બોઝે કરી બતાવી છે. પ્રત્યેક અને બાદર સાધારણ વનસ્પતિકાય એ દરેકમાં જીવ હોવાનો અનુભવ આપણને પણ છે. (૧) વનસ્પતિને તેના મૂળમાં પાણી મળતાં તેને વધતાં (૨) તેને ક્રમશ કળી. પુરુષ અને ફળ આવતાં અને (૩) પાણી ન મળતાં તેને કરમાતાં જેવાને આપણે અનુભવ છે. લજામણના છોડને અડકતાં તે સંકોચાય છે તે તેમાં તેને થતી લાગણી દર્શાવે છે અને તે ઉપરાંત અન્ય પ્રમાણે પણ છે.
આ પ્રયોગ કર્યા વિના પૂર્વ પુરૂએ પિતાના જ્ઞાનથી સાધારણ અને પ્રત્યેક વનરપતિકાયમાં છવ હેવાનું જાહેર કર્યું, તેમાં શ્રદ્ધા મૂકી આજના વૈજ્ઞાનિકોએ પ્રયોગ કર્યો અને તે સાચું નીવડયું તે પરથી બીજા સ્થાવર જીવમાં જીવ હેવાનો સ્વીકાર કરવામાં કોઈ આનાકાનીની જરૂર રહેતી નથી. પ્રયામાં રહેલ અહિંસાના કારણે જ પૂર્વ પુરૂષોએ પ્રયોગ ન કરતાં જે જ્ઞાનમાં તેમને જણાયું તેજ દર્શાવ્યું છે.
બાદર પૃથ્વીમાં આવી હોવાનાં આ કારણે આપી શકાયઃ (1) પૃથ્વીના પેટાળમાં રહેલ ગરમી, (૨) આંતરિક અને બાહ્ય પરિતાપ આદિ કારણે પૃથ્વીના પટમાં થતા ફેરફારો (ફાટે પડવી, ખાડા પડવા, જમીન ઉપસાવી આદિ, (૩) ધરતીકંપ આદિના અનુભવ, (૪) પત્થર, પર્વત આદિનું વધવું. (૫) ખડી, ભૂતો, ખારો, માટી આદિની ખાણોમાંથી તે તે વસ્તુ બેદી કાઢ્યા પછી તેને ધૂળ, કાંકરી, આદિથી પૂરી દેવા છતાં અમુક વર્ષો પછી તે જગ્યા ખાદતાં તે સ્થાનેથી તે તે વસ્તુનું ફરી ફરી નીકળવું. આદિ ઉપરાંત હકીત આપણા અનુભવની છે અને તે પૃથ્વીમાં છવ હોવાનું સાબીત
