________________
૭*
જીવનાં સ્થાનઃ
એકેન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય એ બે પ્રકારના જીવ ઉર્થ, અઘો અને મધ્ય-તિર્જી એ ત્રણે લોકમાં હોય છે. તેમાંના પંચેન્દ્રિય જીવ ત્રણેય લેકની ત્રસ નાડીમાં અને એકેન્દ્રિય જીવ ત્રણેય લેકની ત્રણ નાડીમાં અને તેની બહાર પણ હોય છે. બાદર તેઉકાય જીવ ત્રસ નાડીમાંના માત્ર અઢી દ્વીપમાં જ હોય છે, જ્યારે બાદર પૃથ્વી અને બાદરવાયુ એ તે ત્રસનાડીની અંદર અને બહાર ત્રણેય લોકમાં હોય છે. બાદર અપકાય અને સાધારણ તેમજ પ્રત્યેક વનસ્પતિકાય ત્રસનાડીમાં મધ્ય લેક અને બાર વૈમાનિક દેવ સુધી અને તેની બહાર પણ હેઇ શકે છે.
વિકલેન્દ્રિય જીવ મય લોકની ત્રસ નાડીમાં હોય છે એમ સૂત્રમાં તેના સ્થાને આશ્રયી કહ્યું છે; પરંતુ તે ઉપરાંત અલેકની વાવડીઓ આદિમાં અને ઉર્વકમાં પાંડવનની વાવડી તથા હદ આદિમાં પણ હોય છે. 1
સૂક્ષ્મ પૃથ્વી, સૂક્ષ્મ જલ, સૂક્ષ્મ અગ્નિ, સૂક્ષ્મ વાયુ, અને સૂક્ષ્મ સાધારણ વનસ્પતિ એ પાંચ પ્રકારના એકેન્દ્રિય જીવ તે ચૌદેય સેજલકમાં તેની ત્રસ નાડીમાં અને તેની બહાર પણ હોઈ શકે છે- સાત નારક ભૂમિ, આઠમી ઇષપ્રાગભાસ પૃથ્વી-સિદ્ધશિલા એ આઠેય પૃથ્વીમાં, પાતાલકળશની ભીતમાં, અસુરના ભવન અને આવાસામાં, નારકના પ્રતરમાં, ઉદ્ઘલેકનાં વિમાનમાં, તેની પ્રતરેમાં તિર્યંચ લેકના કૂટપર્વતેમાં વક્ષસ્કાર પર્વતેમાં, વર્ષધર ૧ જુઓ દ્રવ્યપ્રકાશ સ ક ૪૦ થી અને , સર્ગ ૬ લેક ૧૦
